چکیده:
اخبار و روایات دینی از دیرباز جایگاه ویژهای در فرهنگ سنتی مسلمانان داشته، در شکلگیری و رشد یا
فروپاشی و افول بسیاری از اندیشهها و نظامها نقش اساسی ایفا نمودهاند. از سوی دیگر از نخستین دورههای
ظهور اسلام برخی رویکردهای عقلانی به دین و مذهب را شاهد هستیم که به طور طبیعی در چالش با فرهنگ
سنتی، نزاعهای مستمر فکری، مذهبی و حتی گاه سیاسی و نظامی آفریده است. دراین میان پدیده «نقد متن
محور احادیث از منظر عقل» در تاریخ اندیشه اسلامی پدیدار گشته و مجموعهای از فرهنگ حدیثی، کلامی و
فقهی را به گرد خویش جمع نموده است؛ از این روی بررسی تاریخی این پدیده جهت استخراج نظریهها و
دیدگاههای مختلف و دستیابی به استانداردهایی در این زمینه ضروری مینماید.
خلاصه ماشینی:
"اگر تنها به تناقضها و ناسازگاریهای موجود در صدر و ذیل یک حدیث یا میان دو حدیث یا دو دسته از احادیث توجه شود، در این صورت از عقل ابزاری استفاده شده است و یا حتی در نقد روایات به قرآن نیز از عقل به عنوان ابزار شناخت که اعتبار دو گزاره ناسازگار را نمیپذیرد استفاده میشود.
ویژگی عمومی این دو رویکرد آن بود که طیف نخست کمتر به نقل روایت پرداخته و به شناخت فلسفه و غایات احکام علاقمند بوده و گاه روایاتی را بدون نقد سندی به دلیل مخالفشان با اصول شریعت رد یا تأویل میکرد و طیف دوم به روایت احادیث بیشتر علاقه داشته و در هر حال به ظاهر آنها پایبند بوده است و کمتر درباره آنها کنکاش و بحث میکرد.
(4) این دیدگاه بعدها توسط نظام معتزلی به طور جدی دنبال شده و به انتقاد شدید از برخی صحابه و محدثان و رد مجموعه وسیعی از احادیث به دلیل مخالفتشان با عقل، بدون هیچ گونه بررسی سندی، منتهی شد (5) که اهل حدیث را به واکنش شدید در برابر آن در مجموعههایی از قبیل «تأویل مختلف الحدیث» ابن قتیبه (د 376) وا داشت.
همچنین وی برای هر معیار، مثالهایی از روایات نامعتبر میآورد، البته او از آوردن عنوان نقد عقلی به شدت پرهیز دارد و سعی میکند همه نقدهای خویش را انتقاداتی درون دینی از منظر قرآن یا سنت جلوه دهد و جالب آن که وی یکی از موارد احادیث نادرست و جعلی را احادیث فضیلت عقل و اعتبار احکام و دستورات آن میشمرد."