چکیده:
از موضوعات مهم حوزه معرفتی، مسأله «رابطه ذهن و واقعیتهای خارج از ذهن میباشد» زیرا دامنه
تأثیرگذاری و حوزههای نفوذ آن فراوان است. به عنوان نمونه؛ وقتی کانت مدعی میشود که همیشه ذهن مؤثر و
فعال است و در نتیجه میگوید عالم شناخت؛ همان مشاهده خارج با عینک مختص به ذهن است، به تبع این
نظریه، دیدگاههایی در دیگر حوزههای معرفتی نظیر؛ «تفسیر»، «تأویل» و...شکل میگیرد. و در مقابل او
مارکس، چنان ذهن را عاجز میداند که تمام روابط اجتماعی را متأثر از واقعیتهای اقتصادی و ذهن را تابلوی
آن میداند.
اما نظر صحیح کدام است؟ برای رسیدن به یک نظر جامع و همهجانبهنگر، خود را تسلیم امیر بیان و
کتاب او که پس از قرآن، امام کتابها است، یعنی نهج البلاغه نمودیم.
لکن برای درک هر چه بیشتر بحث ابتدا به مباحث و مفاهیم کلیدی و تاریخچه جامعهشناسی معرفت
پرداختیم، زیرا یکی از متولیان این نوع موضوعات میباشد، سپس رابطه عین و ذهن از منظر نهج البلاغه را پی
گرفته و در نهایت نتیجه بحث را آوردهایم.
خلاصه ماشینی:
"و در این جستار کوتاه تلاش شده است تا یکی از آثار برجسته آن حضرت از نگاه اجتماعی مورد مطالعه قرار گیرد، بنابراین، از بین آثار به جای مانده از آن امام همام، کتاب شریف نهج البلاغة را برگزیدهایم و از میان حوزههای علوم اجتماعی، حوزه جامعهشناسی معرفت را انتخاب نموده و در پی درک و فهم رابطه عین و ذهن، و رابطه واقعیات خارجی اجتماعی و غیراجتماعی با ذهن، اندیشه و معرفت، میباشیم؛ این که آیا خارج بر معرفت تأثیر دارد؟ آیا ذهن و معرفت بر خارج تأثیر دارد؟ آیا تأثیر دو سویه است؟ آیا تأثیر از نوع علی است یا از نوع اعدادی و اقتضایی میباشد؟ سطح تأثیر کدام است، آیا فرد است یا کل افراد جامعه متأثر میشوند؟ و پرسشهایی از این دست.
به علاوه شواهد دیگری را میتوان یافت که نشان دهنده تأثیر عین بر ذهن و معرفت است که به عنوان نمونه دو مورد را ذکر میکنیم: 1ـ2ـ1ـ2) تأثیر نمادهای مادی بر ذهن روزی حضرت علی علیهالسلام در میان برخی از مردم مسلمان مدینه به تحلیل و بررسی حوادث گذشته پرداخت و به همین منظور نمونههایی از رفتار نبی مکرم اسلام صلیاللهعلیهوآله را نقل مینمود از جمله چنین فرمود: «پیغمبر صلیاللهعلیهوآله ـ بر روی زمین طعام میخورد..."