چکیده:
خانواده مهم ترین نهاد اجتماعی است که مناسبات حاکم بر آن، مبتنی بر اخلاق، ایمان و حقوق و تکالیف بین اعضای خانواده است. به رغم وجود محبت و عاطفه میان زوجین و نیز والدین و فرزندان، گاه عضوی از خانواده به جهت امتیاز و موقعیتی که حقوق حاکم بر جامعه به او بخشیده است، از موقعیت خود به ضرر دیگر اعضا بهره می جوید؛ یعنی از حق خویش سوءاستفاده می کند. بدون تردید حقوق همان گونه که حق را به جهت مصالح مهم در مناسبات خانوادگی به رسمیت می شناسد، راهی نیز برای جلوگیری از سوءاستفاده از حق ارائه می دهد. مقاله حاضر نظریه «منع سوء استفاده از حق» را در حقوق، عاملی می داند که برای کنترل کیفیت اعمال حق، پیش بینی شده است. نویسنده معتقد است که در فقه امامیه، قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» از چنان گستره ای برخوردار است که نظریه منع سوء استفاده از حق را نیز شامل می شود. وی همچنین عقیده دارد با استقراء در آموزه های حقوقی فقه امامیه در می یابیم که این مکتب فقهی، نظریه منع سوء استفاده از حق را به روشنی و وضوح مورد شناسایی قرار داده است. حقوقی چون ریاست شوهر بر خانواده، حق ولایت، حق طلاق، حق رجوع، حق اذن در ازدواج باکره از جمله حقوقی هستند که مورد سوءاستفاده قرار می گیرند؛ در حالی که قانون اساسی و قانون مدنی منع سوءاستفاده از حق را به صراحت مورد شناسایی قرار داده اند. از جمله ضمانت های اجرایی در کنترل اعمال حق نیز می توان به مسؤولیت مدنی، ابطال عمل حقوقی ناشی از سوء استفاده از حق، محدودیت صلاحیت اعمال حق و تعزیر اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
وي همچنين عقيده دارد با استقراء در آموزههای حقوقی فقه اماميه در میيابيم که اين مکتب فقهی، نظريه منع سوءاستفاده از حق را به روشنی و وضوح مورد شناسايی قرار داده است.
آموزههاي اخلاقی مهمترين منبع حيات و پويايی خانواده به شمار میآيد که بر مناسبات و روابط عاطفی و اجتماعی اعضای آن حاکم است؛ معالوصف گاهی برخی از اعضای خانواده در مناسبات حقوقی که مشتمل بر حقوق و تکاليف فراوانی است، از سلطه و اختياری که در برابر اعضای ديگر برخوردارند، سوءاستفاده میکنند؛ يعنی با بهرهگيري از موقعيت ممتازي که دارند؛ میتوانند حق خود را به زيان ديگران به کار برند و با اين اقدام، محدوديتها و زيانهايی را برای ديگر اعضا بوجود آورند.
در اين صورت از حق سوءاستفاده شده است و عملی که انجام يافته، ديگر مشمول مصونيت ناشی از اعمال حق نمیگردد؛ زيرا حق نمیتواند به عنوان ابزاری برای نقض اصول اخلاقی مورد استفاده قرار گيرد.
معالوصف بسياری از موارد سوءاستفاده از حق در حقوق خانواده با توجه به مقاصد شريعت با معيار غايت اجتماعی قابل توجيه میباشد؛ مانند حق ولايت قهری پدر و جد پدری بر طفل غيررشيد يا مجنون که براي حفظ حقوق و رعايت مصلحت مولیعليه به ولی اعطا شده است.
علاوه بر این، ازدواج مرد با زني كه شاغل است، حتی اگر اشتغال زوجه ضمن عقد، شرط نشود، به صورت شرط ضمني، ازدواج مبتنی بر آن منعقد شده است؛ لذا بايد اذعان نمود كه رياست شوهر در اين زمينه محدود ميباشد.