چکیده:
یکی از جریانهای عظیم ادبی و اجتماعی فرهنگ و تمدن ایران،که نزدیک به یک و نیم قرن، یعنی از اواخر قرن دوازدهم تا ابتدای قرن چهاردهم هجری قمری،بخش بزرگی از جهان ایرانی را در ماوراء النهر تحت نفوذ خود قرار داده بود،بیدلگرایی و رسوخ افکار و آثار،شکل بیان و اسلوب گفتار میرزا عبد القادر بیدل دهلوی(4501-3311هـ-ق4461/-1271 م)شاعر جعتایی نژاد فارسیگوی هندوستان بود
صدر الدین عینی(8781-4591 م)بنیانگذار ادبیات نوین تاجیک،نقش بسیار مهمی در معرفی این جریان بزرگ و تأثیرگذار ادبی و اجتماعی داشته است.در این مقاله،چشمانداز روشنی از وضعیت این جریان با تکیه بر آثار عینی در ماوراء النهر ترسیم،و در شش بخش تنظیم شده است: 1.پیشگامان و طراحان نظریه بیدلگرایی در ماوراء النهر
2.آشنایی عینی با بیدل
3.نخستین تحقیق عینی دربارهء بیدل
4.عینی و بیدل در نمونه ادبیات تاجیک
5.بررسی و تحلیل کتاب میرزا عبد القادر بیدل
6.بیدل در یادداشتها
خلاصه ماشینی:
"عینی در نمونهء ادبیات تاجیک،رسالهء میرزا عبد القادر بیدل و یادداشتها و نیز تحقیقات رسول
جریان بیدلشناسی در ماوراء النهر است،بهگونهای که تمام بیدل شناسان این منطقه به طور
آشنایی رسمی عینی با آثار بیدل بویژه غزلیات این شاعر نازک خیال،مربوط به آغازین سالهای
این اشارهء عینی به شیوهء آموزش در مکتب خانههای ابتدایی ماوراء النهر در مقدمهء یکی از
زندگی و شعر محمد نقیب خان طغرل احراری(فوت 733 هـ-ق)سخن میگوید،چند نمونه از اشعار طغرل را نیز که در پیروی و یا تضمین غزلهای بیدل سروده شده است،درج میکند و
(نمونه ادبیات تاجیک،804-904)3-نخستین تحقیق مکتوب عینی دربارهء بیدل
نمونه اشعار یکصد و سی و دو نفر از شاعران تاجیک ماوراء النهر فراهم آمده است(نک:نمونهء
افکار و آثار و اسلوب بیان این شاعر در میان ادیبان ماوراء النهر فراهم آورده است.
اطلاعات بیشتری از این شاعر نقل کرده است:«جوهری در لبریکه[-غزل]بیدل را با
غزلیات این شاعران را که در پیروی و یا تضمین شعر بیدل سروده شده،ذکر کرده است.
فارسی دربارهء این شاعر مشهور و نیز گزیدهء آثار منظوم و منثور اوست(نک:صدر الدین عینی،
در هر حال این رساله به عنوان نخستین اثر دربارهء بیدل در زبان فارسی تاجیکی دارای
صدر الدین عینی به عنوان بینانگذار ادبیات نوین تاجیک در معرفی بیدل و جریان بیدل
نمییابد،نخستین محققی است که به طور جامع در رسالهای جداگانه و نیز سایر کتابهای خود به شکل مستقیم و غیر مستقیم یا وسعت نظری ستودنی به معرفی جوانب این جریان پرداخته
این نکتته نیز شایستهء یادآوری است که اغلب آثار عینی در بارهء بیدل،حالت تذکره"