خلاصه ماشینی:
"اصل این ماده در آغاز تصویب قانون اساسی این طریق بود«ماده 3-مذهب رسمی کشور اسلام است»و دلیل آنهم این بود دولت آنکارا که جانشین امپراتوری عثمانی و خلافت میشد نمیتوانست از همان بدو امر یکباره پشتپا بتمامی آئینهای اسلام،مذهب رسمی کشور زده و در قانون اساسی نامی از آن نبرد ولی بعدها در نخستین فرصت ماده نامبرده را بطریق کنونی آن تغییر دادند،باین که در تاریخ 16 آوریل 1928 پیشنهاد از طرف«عصمت اینونو»نماینده ملاتیه به مجلس بزرگ ملی یعنی بر تفیکک امور مذهبی از سیاست دولت تقدیم گردیده است 129 نفر از نمایندگان نیز آنرا امضا کرده بودند.
نظری که داشت این بود که رنک اسلامی سابق را از بین ببرد اولین مساعی در راه تفکیک دین از سیاست در سال 1924 مسیحی صورت گرفت و آخرین اقدام در اینباره منتهی بسال 1932 گردید باین شرح: 1-الغاء خدمت و مقام شیخ الاسلامی و ایجاد اداره امور مذهبی در آنکارا که فعلا بصورت اداره ریاست امور دینی بنام«دیانت اشلرنی دیسلیگی»نامیده میشود و در سال 1923 پارلمان ترکیه اعلان جمهوریت صادر کرد.
ولی اجرای این راه چاره تا روزیکه ما مردم مسلمان متفرق و پراکنده هستیم غیرعملی است و تنها راهی که ما فعلا بعنوان«مقدمه»میتوانیم آنرا بپیمائیم عبارتست از ایجاد تشکیلات واحد با دیسپلین و نظم اجتماعی صحیح و برای پیروزی نهائی و موفقیت در مبارزه جهانی علیه استعمار و نقشههای خائنانه امپرایالیستی،بایستی همه همفکران مسلمان سراسر ایران در کادر واحدی مجموعهء واحدی را تشکیل دهند..."