چکیده:
محور اصلی این مقاله بر این فرضیه استوار است که تجارت سرزمین های شرقی جهان اسلام
در سده چهارم هجری بار اصلی اقتصاد سرزمین های غربی با مرکزیت بغداد را بر دوش می
کشیده است. در واقع بغداد ایستگاه تجاری و مال التجاره های سرزمین های شرقی بوده و
کالاها از این نقطه تا اقصی نقاط غرب جهان اسلام توزیع می شده است. آن چه در بطن
این مقاله نهفته, درونمایه دستاوردهای تمدنی جهان اسلام در سده چهارم هجری است که
در حقیقت این تجارب بنیه مالی دستاوردهای تمدنی را فراهم می کرده است. شکوفایی تمدن
سده چهارم هجری معطوف به قدرت و بنیه مالی این تجارت سرزمین های شرقی بوده است. از
سوی دیگر بسط و گسترش جهان اسلام از سوی شبه قاره تا ممالک شرق دور و مرزهای چینی
را می توان از اطلاعات آمده در این مقاله به خوبی دریافت.
خلاصه ماشینی:
"در واقع بغداد ایستگاه تجاری و مال التجاره های سرزمین های شرقی بوده و کالاها از این نقطه تا اقصی نقاط غرب جهان اسلام توزیع می شده است.
مقدار قابل توجهی از کالاهای مردم بغداد و شهرهای دیگر بین النهرین همچون سامرا ـ تختگاه خلفا بین سال های 232 و 270ه'''' ـ از سرزمین های شرقی تإمین نمی شد, بلکه از سوریه, مصر, مغرب و یا امپراتوری بیزانس و اندلس و حتی از ایتالیا میآمد.
با وجود این, دریای مازندران با بندر آبسکون در زاویه جنوب شرقی آن, مهم ترین منطقه ارتباطی بین جنوب, غرب و سواحل شمالی بود, ولی این ارتباط در سطح وسیعی جریان نداشت, تا این که روس ها یعنی نخست وارانگی هاvarangians) ) از دریای مازندران استفاده کردند و در سواحل شمالی ایران دست به حملاتی زدند.
این اندوخته های نقره ای شرقی, نه فقط سکه ها بلکه دستبندها و غیره هم, پایه حیات اقتصادی این مناطق به خصوص سوئد بود که جزیره گتلند, مرکز این یافته ها, آشکارا کانون اصلی این نوع تجارت بوده است.
تجارت داخلی سرزمین های شرق اسلامی در بازارهای ثابتی متمرکز بود; شماری از این بازارها محلی بودند, ولی تعدادی دیگر مثل بازارهای بنادر بزرگ, اصفهان, نیشاپور و هرات در حیات اقتصادی اهمیت زیادی داشتند.
بنابراین, تجارت سرزمین های شرقی خلافت زیربنای محکمی برای ارتقای سطح زندگی بود و در حیات اقتصادی, سیاسی جوامع مختلف اسلامی و حکومت های آن عاملی عمده به شمار میآمد."