چکیده:
منازعات فرقهای، مهمترین عامل حادثه ساز در تاریخ بغداد بود که در شرایط خاص
سیاسی، اقتصادی و مذهبی این شهر رخ داد.
با استقرار خلفای عباسی در بغداد، دارالخلافه عباسیان به زودی مرکز اقوام، ادیان و
مذاهب گوناگون شد. از همان آغاز، بافت ناهمگون جمعیتی و تضاد منافع سیاسی و
اقتصادی، زمینهساز بسیاری از آشوبها و درگیریهای شهری میان عرب، ترک و ایرانی
بود. با شکلگیری رسمی مذاهب شیعه و سنی، تلاش علما و پیروان مذاهب برای نفوذ در
ساختار قدرت آغاز شد. رقابت برای کسب قدرت به اختلافات دامن زد و منازعات و آشوبها
رنگ مذهبی به خود گرفت. از سوی دیگر، گرایش مذهبی خلفا و کارگزارانشان و رویکرد
آنان به فرقهای خاص، منازعات را تشدید کرد. در سراسر قرنهای چهارم و پنجم هجری،
دو فرقه شیعه و سنی به لحاظ قدرت و قوا در حالت توازن به سر میبردند و هر یک
میکوشید با جلب حمایت خلفا، دیوانسالاران، گروههای مختلف شهری و یا امرا، به
برتری، نفوذ و اقتدار بیشتری دست یابد. این مسئله به منازعات فرقهای شدت و شتاب
بیشتری داد.
در این نوشتار، نقش خلفا، کارگزاران، امرا، علما و توده مردم در پیدایش و تشدید
منازعات مذهبی بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"از سوی دیگر، قدرت حنابله در آستانه قرن چهارم رو به افزایش بود و علما و پیروان متعصب حنبلی که نمیخواستند شاهد قدرتنمایی شیعیان و حضور آنان در دستگاه خلافت باشند، تلاش مضاعفی برای احیای سنت و نفوذ بر خلیفه آغاز کردند.
96 با این حال، خلیفه المستضییء ترجیح داد برای جلوگیری از منازعات فرقهای و جلب حمایت شیعیان، سیاست معتدلی درباره هر دو فرقه در پیش گیرد؛ خلیفه از یک سو حکم اخراج شیخ محمد طوسی، خطیب سنی را که سخنانش در مسجد تاجیه موجب شورش شیعیان شده بود، صادر کرد97 و از سوی دیگر، لوح یادبودی بر مزار احمد بن حنبل نصب نمود.
اهل سنت از این اقدام برآشفتند و نزدیک بود دارالخلافه به آشوب کشیده شود که علی بن یلبق پیشنهاد داد برای جلوگیری از آشوب، بربهاری، پیشوای حنبلیان را دستگیر کنند، اما بربهاری گریخت و ابن یلبق تنها موفق به دستگیری و تبعید عدهای از یاران او به بصره شد.
131 دوره امیر الامرایان به رقابت و کشاکش مدعیان مقام امیرالامرایی بر سر کسب این مقام گذشت و درگیریهای مذهبی در هیاهوی آشوبهای سیاسی گم شد، اما گرایش برخی از سران به این فرقههای مذهبی، زمینهساز منازعات فرقهای در آینده شد؛ برای مثال، بجکم، امیرالامرای ترک در سال 329 قمری دستور داد مسجد براثا که قبلا به دستور مقتدر منهدم شده بود، بازسازی شود و شیعیان مجددا در آن جا نماز جماعت بخوانند."