چکیده:
موضوع فتوحات در زمان خلفا و موضع و دیدگاه امیرالمومنین علیهالسلام در اینباره، همیشهیکی از سوالهای مطرح در محافل علمی شیعه و از جمله جامعه ما بوده است.آیا آن حضرت با این موضوع موافقت داشت؟ آیا پسران و اصحاب خاص خود را برایشرکت در فتوحات امر کرد یا خیر؟علمای شیعه از دو منظر فقهی و کلامی ـ تاریخی به این موضوع توجه کردهاند. دراین مقاله، دیدگاههای فقهای شیعه که در پیبیان احکام جهاد ابتدایی و زمینهایفتح شده به صلح یا جنگ به این موضوع پرداختهاند، بررسی شده است. از آنجا کهاذن امام در احکام مربوطه دخالت و تاثیر دارد فقها به اذن و رضایتامیرالمومنین علیهالسلام به فتوحات پرداخته و در اینباره دو نظریه موافق و مخالف ارائهکردهاند. در این مقاله در مورد هر دو دیدگاه بحث و بررسی صورت گرفته و مویدات ومرجحات دیدگاه نخست، طرح و تبیین میشود.
خلاصه ماشینی:
- علامه حلی، منتهی المطلب، ج 2، ص 973؛ محقق کرکی، الخراجیات، ص 67؛ محقق اردبیلی، مجمع الفائده، ج 7، ص 518 و ج 8، ص 98؛ فاضل شیبانی، رسالة فی الخراج، ص 10؛ سبزواری، کفایة الاحکام، ص 79؛ محقق بحرانی، الحدائق الناضره، ج 18، ص 308؛ محقق نراقی، مستند الشیعه، ج 14، ص 212 و شیخ مرتضی انصاری، کتاب المکاسب، ج 2، ص 245.
3 فقهای پس از شیخ طوسی، مانند قاضی ابن براج 4 ، ابن حمزه 5 ، ابن زهره 6 وابنادریس 7 در بحث جهاد یا انفال تنها به بیان حکم کلی مسئله بسنده کردهاند کهجهاد باید با اذن امام باشد و با دستور ائمه جور مشروعیت ندارد، مگر از باب دفاعاز حریم اسلام، ولی به موضوع فتوحات در زمان خلفا و این که آیا امیرالمؤمنین علیهالسلاماذن داده یا رضایت داشته ـ آن گونه که شیخ طوسی بررسی کرده است ـ هیچاشارهای نکردهاند، حتی محقق حلی در باب الجهاد و احیاء الموات از کتاب شرایع 8 و المعتبر 9 نیز به کلیات موضوع پرداخته است.
2 آیت الله اصفهانی، در حاشیه مکاسب، این دلیل (کشف رضایت و اذن امام ازجاری کردن حکم مفتوحه عنوه بر اراضی عراق و ایران توسط علی علیهالسلام) را برایاثبات رضایت امام به فتوحات کافی ندانسته است، چرا که میدانیمامیرالمؤمنین علیهالسلام در زمان خلافتش حتی نمیتوانسته در تمام موارد با سیره خلفا وآنچه عمل میکردهاند مخالفت آشکار و عملی نماید، 3 و به تعبیر شیخ طوسی امامتقیه میکرده است.