چکیده:
نظام تعلیم و تربیت فاطمیان با عنوان «دعوت» یا «دعایه» شکل گرفت و معنا یافت. در این نظام که به قول مقریزی از مفردات دولت
فاطمی بوده، چگونگی جذب نیرو و هوادار تعریف شده است. نمایندگان ائمه یا خلفای فاطمی که نظام و سازمان دعوت را مدیریت
میکردند، داعیانی بودند که با سفر به اطراف جغرافیای اسلام، اندیشه و مدرسه اسماعیلی را معرفی میکردند. در میراث مکتوب
اسماعیلی و فاطمی، بار اصلی نظام تعلیم و تربیت و جذب نیرو بر دوش داعی است. داعی احمد بن ابراهیم نیشابوری در الرسالة الموجزة
الکافیة فی آداب الدعاة و قاضی نعمان تمیمی در الهمة فی آداب اتباع الائمة دستور العملی را برای داعیان کیش اسماعیلی تدوین کردهاند. کتاب
دیگری که فرآیند گروش به آیین اسماعیلی را گزارش کرده، رسالة العالم و الغلام منسوب به منصور الیمنی است. قاضی نعمان نخستین کسی
است که با تألیف کتاب تأویل دعائم الاسلام سازمان جذب نیرو را در قالب «مجالس الحکمة» شکل داده است. حمیدالدین کرمانی در مصر
مأمور بازسازی نظام دعوت بوده و با نوشتن رسالات و کتابهایی درباره عقاید اسماعیلیه، نیازهای اعضای سازمان دعوت را پاسخ گفته
است. المؤید فی الدین شیرازی از جانب المستنصر بالله به مقام داعیالدعاتی انتصاب یافت و توانست شماری از جمله ناصرخسرو
قبادیانی را به آیین اسماعیلی درآورد. مجالس هشتصدگانه او که به «المجالس المؤیدیه» معروف است، از آثار مهم علمی و کلامی
اسماعیلیه محسوب میشود.دولت فاطمی به پشتوانه اندیشههای فلسفی و کلامی اسماعیلیان، سازگاری با علوم عقلی و نگرش عقلانی به جهان و انسان، اعتدال
در اندیشه و رفتار، عدم تعصب مذهبی و نگاه به دیگر (غیرخودی)، توانست پیشروی کند و دامنه نفوذ و اقتدار خود را گسترش دهد.
خلاصه ماشینی:
"تأکید پیوسته آنها بر این اصل و تفسیر باطنی و تأویل آن به استناد آیات و روایات، که از ناحیه مخالفان «تأویل مذموم» قلمداد میشد،4 هم اساس ساختارسازی در دولت فاطمی و سایر دولتهای اسماعیلی قرار گرفت و هم منشأ اصلی درگیری و جدال مخالفان با آنها؛ به حدی که امثال امام محمد غزالی عالم و متفکر بزرگ جهان اسلام در قرن پنجم هجری، بخش قابل توجهی از زندگی علمی خود را مصروف آنان (اسماعیلیان) کرد.
حمیدالدین کرمانی از داعیان فاطمی در عصر ششمین خلیفه در این مورد میگوید: دعوت به نام الحاکم بامرالله در همه جا وجود دارد و هیچ بخشی از عالم اسلامی نیست که یک داعی مردم را به نام این امام به عبودیت و توحید دعوت نکند، چه به صورت علنی و چه مخفیانه.
34 اگر چه در عصر الحاکم بامرالله ششمین خلیفه فاطمی مصر (حکومت 386 ـ 411 ق) مدتی نظام جذب نیرو در قالب مجالس الحکمه مختل شد، اما در همین عصر فردی مانند حمیدالدین کرمانی در بغداد و بصره مجالسی داشته، زیرا در میان آثار خود از کتاب المجالس البغدادیة و البصریة نام میبرد که نشان میدهد در این دو شهر دعوت اسماعیلی را تبلیغ کرده است.
36 این نظام اثرگذار و پر جاذبه دعوت، شاهد حضور و ظهور داعی مشهور «المؤید فی الدین شیرازی» است که از طرف المستنصربالله به مقام داعی الدعاتی رسید37 و توانست عمادالدین ابوکالیجار دیلمی امیر فارس (حکومت 415 ـ 440 ق) را تحت تأثیر قرار دهد،38 ناصر خسرو قبادیانی شاعر و فیلسوف مشهور را به آیین اسماعیلی در آورد، «لمک بین مالک حمادی» فرستاده دولت اسماعیلی «بنوصلیح» در یمن را معتقدات اسماعیلی آموزد تا وی در آنجا ریاست سازمان دعوت را عهدهدار شود."