چکیده:
خمسهسرایی در ادب فارسی، نخستین بار به وسیله حکیم نظامی گنجوی آغاز گردید. خمسه او سرمشق بسیاری از شاعران مهم قرار
گرفت. به نظر بسیاری از محققان خمسه نظامی از همه آثاری که به تقلید از آن ساخته شده بهتر است. شیفتگی فراوان نظامی به شاهنامه
سبب شد که او در خمسه خود هر یک از مضمونها و داستانهای غنایی و حماسی و حکمی شاهنامه را در داستانی مستقل و متفاوت
نظیرهسازی کند. هر یک از منظومههای نظامی بلافاصله پس از سرایش مورد توجه شاعران دیگر قرار میگرفت. از موفقترین پیروان
نظامی میتوان امیرخسرو دهلوی، خواجوی کرمانی، مکتبی شیرازی و جامی را نام برد.در این گفتار به اهمیت و نقش نظامی در مثنویسرایی و خمسهسرایی اشاره میشود و اسامی بیست تن از خمسهسرایان پس از نظامی
به همراه آثارشان معرفی میگردد.
خلاصه ماشینی:
"نظامی در نظم منظومههای خود، از فردوسی در هفتپیکر و اسکندرنامه و حتی خسرو شیرین، از فخرالدین اسعد گرگانی و ویس و رامین او، در سرایش خسرو شیرین، از حدیقه سنایی، در مخزنالاسرار، الهام گرفته است، اما این کار بههیچوجه از ارزش و اعتبار او و مثنویات پنجگانهاش نمیکاهد و از قضا جاذبههایی بیشتر به شعر وی میبخشد و نشان میدهد که نظامی چگونه در یک مجموعه متنوع، ساختاری مستقل و وحدت عملی خاص ایجاد میکند تا مهر و نشان خود شاعر را داشته باشد و خمسه او را جدا از همه منظومات و مثنویات پیش و پس از وی، مورد توجه همگان قرار دهد و کسانی را بهپیروی از آن، برانگیزد.
(گنجه گنجوی، ص ص) صد سال پس از مرگ نظامی، امیرخسرو دهلوی بهنظم خمسه خود در هند دست زد و نظیرهسازی از خمسه نظامی را در هند رواج داد و این نفوذ گسترده سبب شد تا شاعران توانمند و سرشناس تقلید و پیروی از نظامی را بهعنوان ورود بهسبکی خاص و عرض اندام در یک عرصه هنری زنده و پویا، که مؤید ذوق و تسلط آنان بر شعر و شاعر میتواند بود، بشناسند و این کار را با سرافرازی و بهامید کسب شهرت و افتخار بهانجام برسانند و بههیچوجه از ستایش و مدح این استاد بزرگ دریغ نکنند و چنان شیفته او شوند که در برابر عظمت مقام او، مقام و مرتبه دیگر استادان سخن را یکباره انکار کنند."