چکیده:
میرزا خسروبیگ گرجی، مؤلف کتاب محک خسروی، مجموعه ارزشمندی را گردآوری کرده که در آن غزلهای 52 شاعر متأخر از
ایران و هند و سند به چشم میخورد.در نسخه محک، آغاز هر غزل با اسم شاعر آمده است. ولی نگارنده این مقاله از مطالعه این غزلیات گاهی تفاوتهایی را در اسم
شاعر و تخلص شاعر مشاهده نموده است. کاری بسیار مهم و قابل تحسین که مؤلف محک خسروی انجام داده این است که غزلیات شعرا را
که از لحاظ بحر و وزن و قافیه یکسانند الفبایی کرده است.این کتاب با بهترین نمونه خط نستعلیق نوشته شده و از نقش و نگارههای با سلیقه خاص ایرانی در تزیین پشت و روی جلد و برخی
صفحات آن استفاده شده.
خلاصه ماشینی:
"ق از خواندن مقدمه نسخه محک خسروی معلوم میگردد که در یکی از نشستهای ادبی در دربار میرکرم علی خان تالپور ذکر محک کمال شده است که این کتاب مجموعه غزلیات شعرای متقدم از محسن تتوی میباشد.
دیباچه محک با قطعه زیر آغاز میشود: به حمد خدای سخن آفرین به اهل سخن هر دم است آفرین زحمدش چه زیبا و راست هر سخن سزد گر به حمدش کنم سر سخن مؤلف بعد از حمد و نعمت و مدح و منقبت ائمه معصومین علیهم السلام در وصف میرکرم علی خان چنین میگوید: ز انوار ایمان دلش منجلی شه نامور بالکرم از علی خداوند دیهیم و تاج و کلاه منور کند دهر چون مهر و ماه جهان کرم را شه خوش سیر کریم و به وصف کرم نامور در مدح میر مراد علی خان میگوید: بنام علی کامیاب از مراد مراد آشنا شاه بزم رشاد مرید جنابش زبس از دل است مراد دلش از علی حاصل است نیز با هم بودن هر دو برادر را در شعر چنان وصف میکند: چه آرم زتوصیف شه در بیان بهم هر دو شه یک دل و یک زبان دو خوش مصرع شاه فرد کمال دو شه بیت دیوان جاه و جلال یکی مطلع و حسن مطلع دگر یکی همچو خورشید و دیگر قمر به روز وغا هر دو جمشید فر خداوند تاج و لوا بالظفر شرف بخش دهر از قران شرف چه مهر و مه از یمن شاه نجف دو شه لیک یک ز اتحاد دلی دو تایی زشخصی دو بین زاحوالی بعد از این ابیات توصیفیه مؤلف سبب تألیف محک را ذکر نموده است که قبلا ذکر شده است."