چکیده:
حقائق التفسیر تألیف ابوعبدالرحمن سلمی (330 ـ 412 ه . ق) یکی از کهنترین و مهمترین تفاسیر عرفانی قرآن کریم است. سلمی در
تفسیر اشاری خود، روش تأویل به شیوه صوفیان را به کار گرفته و معانیی از آیات قرآن عرضه کرده که با آنچه از ظاهر آنها برمیآید
متفاوت است. شیوه او در تفسیر و نیز محتویات کتابش مورد اعتراض بسیاری از علمای اهل سنت قرار گرفته، و برخی از آنها نیز تفسیر
او را ارج نهادهاند. بیشترین اقوال نقل شده در حقائق التفسیر متعلق یا منسوب به امام صادق (ع)، ابن عطاء، حلاج و ابوالحسین نوری است.
سلمی پس از تألیف حقائق التفسیر، منقولات دیگری از امامان و مشایخ طریقت را فراهم آورد و آن را کتاب زیادات حقائق التفسیر نام نهاد.انتشار مجموعه تفسیری حقائق التفسیر با استخراج اقوال منسوب به حلاج از آن در مجموعهای جداگانه، به اهتمام لویی ماسینیون، در
سال 1954 م در پاریس آغاز شده، سپس با همت پل نویا ادامه یافت. پژوهشهایی نیز از این دو محقق درباره روایات تفسیری مزبور
صورت گرفته که به ترتیب در پاریس (1954 م) و بیروت (1973 م) چاپ شده است.در مقاله حاضر، پس از ذکر نکاتی درباره حقائق التفسیر، به بررسی و نقد نظریات لوئی ماسینیون و بولس نویا درباره روایات تفسیری
صادق(ع) پرداخته شده، چاپهای مختلف مجموعه تفسیری مزبور ذکر گردیده، و در پایان، تحریفات، تصحیف و اغلاط حقایق
التفسیر چاپ سید عمران شمرده شده و نکتههایی درباره زیادات حقائقالتفسیر آمده است.
خلاصه ماشینی:
"قاضی عیاض مالکی که حتی با غزالی سخت دشمن بوده و حکم کرده کتاب او را بسوزانند22،کجا احادیث مزبور را پذیرفته و چه منبعی این ادعا را تأیید میکند؟ماسینیون در ذیل نام فضیل به کتاب تذکرة الحفاظ ذهبی- بدون ذکر شمارهء صفحه-ارجاع میدهد و این در حالی است که با مراجعه به زندگینامهء فضیل و عیاض مالکی و نیز سلمی در کتاب مزبور32کوچکترین قرینهای بر مقبولیت و اهمیت احادیث مزبور در نظر فضیل و عیاض به دست نمیآید و اصلا هم معلوم نیست دلیل آنکه پس از گفتوگو از عیاض مالکی،نام فضیل بن عیاض به میان آمده و ادعا شده که پس از فضیل،ذوالنون این احادیث را از طریق فضل بن غانم از مالک اخذ کرده چیست؟آیا تصور شده است که فضیل بن عیاض(متوفی 781 ق)فرزند قاضی عیاض (متوفی 445 ق)است؟ به نظر نویا،تفسیری تمام از قرآن وجود دارد که نعمانی(متویف بعد از 043 ق) شاگرد کلینی(متوفی 923 ق)به نام امام صادق(ع)گرد آورده است و این تفسیر را میتوان لنگهء شیعی روایتی شمرد که سلمی به نام امام(ع)روایت کرده و در محافل سنیان مشهور است.
تفسیر حسین بن منصور حلاج:این اثر را نیز سلمی ضمن حقایق التفسیر آورده و لویی ماسینیون آن را استخراج و پس از مقابله با چند نسخهء خطی در کتاب خود به نام تحقیق در اصطلاحات عرفان اسلامی در 2291 م منتشر کرده است."