چکیده:
مراد از معرفت شناختی باستانشناختی یا«آرکئولوژی»، نقدها،تحلیلها،داوریها،و ارزیابیهای معرفتشناسانه پیرامون رشته،حرفه و دانشی خاص است که مدعی جراحی، کاوش،کشف گردآوری و معرفی میراث آثار و اثقال،پیشینه، سابقه و گذشته تاریخی،فرهنگی و اجتماعی بشر و همچنین شناخت فرهنگها،جامعهها و مدنیتهای مفقود،متروک و منقرض گذشته است.
باستانشناسی یا«آرکئولوژی»به این معنا پس از بیش از دو سده کندن و کاویدن،مشاهده و مطالعه،اندختن و آموختن،تجربه،تمرین و ممارست اکنون به صورت حجم عظیمی از متنها و منبعها،مفهومها و گزارهها،مشربها و منظرها در آمده است.
ارزیابی،نقد،تحلیل و داوری زمینهها،بنیانها،مواد، مصالح و عناصری که معماری موجودیت«دیدالی» باستانشناسی به صورت رشته،حرفه و دانشی چند رگه (Polygenic) ،چند ریختاری (polyform) و چند گون (Maltifarious) بر آنها نهاده،به پا و بنا شده؛پارهای از مسئلهها و موضوعات کلان و کلیدی معرفتشناختی باستانشناسی را شامل میشوند که در این مقاله به اشاره و اجمال به آنها پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"اینکه باستانشناسی چه هست و چه نیست؟یا آنکه چه اندازه به اعتبار و وثاقت معرفتی اطلاعات،دانستنیها،افقها و مناظری که باستانشناسان از تاریخ، انسان،پیشینه و سابقه تاریخی،فرهنگی و اجتماعی آدمیان به روی اندیشه و خرد ما گشودهاند میتوان اطمینان کرد و اعتماد ورزید؟یا حتی این پرسش که آیا گذشتهای وجود دارد که باستانشناسان مدعی کشف و نبش و شناخت و فهم و معرفی آن هستند؟ یا آنکه چه اندازه به حقیقت،گذشته شناختی و تا کجا فهمیدنی است؟و یا اساسا با عینک مشاهدات،کلنگ کشف و دلو کاوش آثار و اثقال و رسوبات و بقایای ناقص و قاصر و صامت نهشته و انباشته در بستر لایهها و متعلق و منسوب به فرهنگها، مدنیتها و جامعههای مفقود و متروک و منقرض میتوان به نوعی فهم از سرچشمهها،خاستگاهها و مبداءها یعنی«آرخه»های مفقود (lost archai) 1و معناها و محتواها یا«لوگوس»های مفقود (Lost Logos) دست یافت؟و مسئلههای خرد و کلان بسیار دیگر از این دست یا نقدها،تحلیلها و داروهایی که طی دهههای اخیر در محافل باستانشناسی غرب شاهد بودهایم،اغلب باستانشناسان غرب را میبینیم که بر مقام و مسند معرفتشناسان نشسته و کوشیدهاند از منظر معرفتشناختی و به شیوه معرفتشناسانه،موجودیت و ماهیت باستانشناسی را به صورت یک رشته و دانش در عرصه و قلمرو دیگر رشتهها و دانشها بکاوند و بشناسند و بفهمند و معرفی کنند."