تأملی دیگر در رساله «فی الاحتیال لمعرفة مقداری الذهب و الفضة فی جسم مرکب منهما» از حکیم عمر خیام

"او رسالة فی استخراج کلیة الأجرام‌ المختلطة را از ابو حاتم نیریزی(اوایل قرن چهارم هجری) که دربارهء تعیین وزنهای اجزای جسم مرکب است و رسالهء«دربارهء یافتن وزن مخصوص اجسام»،منسوب به‌ افلاطون‌62(متوفی حدود 843 ق م)،را نیز با شروح دقیق‌ به همراه رسالهء خیام به چاپ رساند و پس از مقایسهء این‌ سه رساله آورده است‌72: در روش نیریزی حجمهای اجزای اصلی و ترکیبها با هم مقایسه می‌شود،که آسانترین‌ روشهاست. گفتنی است که نسخهء مورد استفادهء این دو دانشمند نیز همان دستنوشتهء کتابخانهء گوتا بود و چنان‌که پیشتر اشاره شد نسخه‌ای ناقص از رسالهء خیام به شمار می‌رود،و در حقیقت پس از انتشار کتاب‌ میزان الحکمهء خازنی،به تصحیح سید هاشم ندوی،در حیدرآباد دکن بود که مشخص شد اصل رساله مشتمل بر چهار فصل بوده و خازنی ضمن بردن نام خیام و ستایش‌ روش علمی وی،باب پنجم از مقالهء چهارم کتاب خود را به رسالهء او و فصول چهارگانهء آن‌92اختصاص داده‌ است‌03. 63 *** 3-در مقالهء حاضر کوشیده‌ایم که با مقابلهء سه متن؛ تصویر نسخهء خطی کتابخانهء گوتا،نسخهء مصحح سید سلیمان ندوی و کتاب میزان الحکمه چاپ سید هاشم‌ ندوی،در حد امکان متن پیراسته و کاملی از رسالهء خیام‌ به دست دهیم،آن‌گاه بخشی از رساله را که خیام در آن با استفاده از روش استدلال هندسی به اندازه‌گیری اوزان طلا و نقره پرداخته است،مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم‌ و سپس آن را با رابطه‌های ریاضی امروزی بیان می‌داریم."