چکیده:
قرآن کلام وحی و معجزه جاوید پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله است که خداوند بشارت حفظ آن را از
پیش داده است؛ «إنا نحن نزلنا الذکر و إنا له لحافظون»(2) و این حفظ قرآن و عدم تحریف آن از
اعتقادات مسلم ما مسلمین میباشد. از این رو، اختلاف قرائتها و روشن شدن حقایق آن از اهمیت
ویژهای برخوردار است؛ چرا که دیدگاه ما را نسبت به اصل اعتبار و سندیت قرآن روشن میکند و با
پاسخگویی به سؤالهایی که در این زمینه مطرح است، به شبهاتی درباره عدم تحریف قرآن پاسخ
داده میشود. سؤالهایی از این قبیل که آیا اختلاف قرائتها در قرآن تأثیر داشته یا خیر؟ و اگر مؤثر
بوده این تأثیر در چه حدی است؟ و آیا این اختلافات به اعتقاد مسلم ما که همان عدم تحریف قرآن
است خللی وارد میسازد؟
اهمیت این موضوع ما را بر آن داشت تا پیرامون اختلاف قرائتها تحقیقی نماییم که شامل: منشأ
پیدایش این اختلاف، قراء و راویان آنها، شرایط حاکم بر زمان آنها، بررسی روایت آنها از جهت
متواتر بودن و عدم آن، بررسی آثار فقهی اختلاف قرائتها و... نظریههای فقها در مقام قرائت در نماز و
در غیر نماز و بررسی تاریخی پیدایش اختلاف قرائتها و نظریههای مختلف در این زمینه میباشد.
خلاصه ماشینی:
"(1) طبق مطالب بیان شده چنین نتیجهگیری میشود که عثمان با فرستادن مصاحف و قراء به بلاد مختلف ظاهرا به اختلافات پایان داد؛ اما چون قرآن فرستاده شده خالی از نقطه و اعراب بود، اشتباهات دیگری نیز در اثر تشابه الفاظ مانند مالک و ملک که هر دو به صورت «ملک» نوشته میشد پیش آمد و اختلافات جدیدی بروز کرد که از اختلافات سابق خطرناکتر و شدیدتر بود و این اختلاف در بین قراء پیدا شد که هر یک دیگری را تخطئه میکرد و اجازه نمیداد در اخذ قرائت به دیگری مراجعه شود و علاوه بر آن، چهبسا بعضی از قرائتها، فساد معنا را نیز در برداشت.
بررسی پیدایش و تطور اختلاف قرائتها دکتر عبدالهادی فضلی در کتاب مقدمهای بر تاریخ قرائتهای قرآن کریم ـ که دکتر سید محمدباقر حجتی آن را ترجمه نمودهاند ـ پیدایش قرائتها و تطور آنها را در دوازده مرحله بیان میکند؛ در مرحله هشتم به فرستادن مصاحف به همراه قراء به بلاد مختلف که توسط عثمان خلیفه وقت صورت گرفت اشاره میکند و مینویسد: «عثمان میخواست خاطر نشان کند که علاقمند است با هر مصحفی یک قاری همراه سازد که قرائت او با قرائت اهل آن بلد غالبا هماهنگ باشد؛ چرا که عثمان دستور داد مصحفهای امام ـ طبق قرائتهای مختلف و معتبر ـ با رسمالخطهای مختلف نگارش شود.
(1) علت شهرت قراء سبعه علت شهرت قراء سبعهاز نظر مرحوم فضلبنحسنطبرسی (متوفایسال 548 ه) چنین آمده است: 1ـ اینقراء عمدهاهتمام و فرصت خود را درباره قرائتها مصروف داشته و به شدت در رابطه با قرائت میکوشیدند و از عمل و آگاهی بیشتری نسبت به قراء دیگر برخوردار بودند؛ ولی قرائی که قرائتشان «شواذ» معرفی شده است، اهتمام آنها به امر قرائت محدود نبود؛ بلکه عنوان و سمت ______________________________ 1ـ عبدالهادی فضلی، مقدمهای بر تاریخ قرائتهای قرآن کریم، ترجمه سید محمدباقر حجتی، صص 29، 46 و 48."