چکیده:
بررسی تبادل و تعامل ادبی در میان کشورهای فارسی زبان از موضوعات جالب و شایستهء تحقیق است که در این مقاله ابتدا به صورت فشرده و تاریخی تنها به یکی از موضوعهای آن یعنی رابطهء ادبی ایران و ماوراء النهر در قرن بیستم پرداخته و سپس تأثیر آن بر شعر نو تاجیکستان سنجیده شده است.با اینکه از زمان ظهور شعر نو،آسیای مرکزی و فارسیزبانان آن منطقه از لحاظ سیاسی،فرهنگی تحت سیطرهء روسها و حکومت شوروی سابق قرار گرفته بودند و رابطهء سیاسی،فرهنگی و ادبی ایران و ماوراء النهر به شدت محدود و تنگتر شده بود؛اما چند حادثهء نادر و تأثیرگذار در رابطههای ادبی ایران و تاجیکستان کافی بود که شعر نو تاجیکستان از شعر نو ایران که از تکامل و غنای بیشتری بهرهمند بود؛تأثیر پذیرد.شاعران نوپرداز تاجیکی همچون فرزانه خجندی،دارانجات،سیاوش،اسکندر ختلانی و... معیارهای شعر نو ایران را با شعر نو تاجیکستان به صورت هنری و شاعرانه تلفیق کردهاند و سبک ویژهای را بنیاد نهادهاند که نشانگر رشد و توسعهء ادبیات تاجیک و کم شدن فاصلهء بین ادبیات تاجیک و ادبیات ایران است.
خلاصه ماشینی:
"در آخرین سالهای دههء دوم قرن بیستم جهان با یکی از شگفتترین حوادث تاریخی یعنی انقلاب اکتبر 7191 م در روسیه مواجه شد و انقلاب خلقی بخارا در اوت 0291 م،بازتاب آن واقعه تاریخی بود که توسط ارتش سرخ میسر شد و از این پس آسیای مرکزی و فارسی زبان منطقه در قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی درآمدند و میان مرزهای این کشور با جهان خارج دیوار بلند و آهنین کشیده شد و ادبیات معاصر تاجیک از این پس،با تأثیرپذیری از ادبیات روس در مجموع،بخشی از شبکهء ادبیات شوروی درآمد که شامل ادبیات تمام ملتهای داخل در اتحاد جماهیر شوروی بخ رهبری ادبیات روس بود که مبنا و محتوای این ادبیات،اندیشههای زیباشناختی مارکس و انگلس و محققان ادبیات شوروی بهویژه بنیانگذاران شعر و نثر آن،یعنی گورگی و مایاکوفسکی،بود.
اما لاهوتی (7)-کتاب«نمونه ادبیات تاجیک»نوشته صدر الدین عینی علاوه بر اهمیت ادبی و تاریخی،اهمیت سیاسی فراوانی در زمان تألیف داشت زیرا پس از روی کار آمدن حکومت شوروی پان ترکیستها قدرت و نفوذ فراوانی در آسیای مرکزی داشتند و مدعی بودند که در آسیای مرکزی قوم ایرانی وجود ندارد و آنهایی که به فارسی تکلم میکنند در اصل ترکانی هستند که تحت تأثیر فرهنگ و مدنیت ایرانی فارس شدهاند و وظیفه دارند که آنها را دوباره ترک کنند و به همین دلیل حکومت مسکو در تقسیمبندی سال 4291 م هیچ جمهوری(مستقل)به فارسیزبانان ندادهاند.
هرچند چندین نشست ادبی دیگر در تهران و کابل و دوشنبه و مسکو با حضور ادیبان و اندیشمندان سه کشور برگزار شده بود؛اما انجمن شعر فارسی در تاجیکستان زمانی برگزار شد که از لحاظ فرهنگی و سیاسی چرخشی در سیاست شوروی در دوران نیکتا خروشچف پدیدار شد که ضربهء سنگینی به سلطهء کمونیسم و سیاست استالینی شوروی بود و برای گسترش چهارچوبهای مرسوم ادب و هنر امکاناتی را فراهم ساخت و شرایطی فراهم آمد که آثار ادبی و علمی ادیبان معاصر ایران و افغانستان در تاجیکستان طبع و منتشر شد."