چکیده:
قواعد ناگفته فهم حدیث در شرحهای محدثان یافت میشود. مجلسی پدر(ره) در شرح منلایحضره الفقیه با استفاده از ادبیات عرب و بهکارگیری قواعد زبان، در تبیین متن حدیث کوشیده و با گردآوری قرینههای لفظی و مقامی و آوردن احادیث مشابه، مراد جدی و مقصود اصلی حدیث را شناسانده است. مجلسی(ره) همچنین، تأثیر تصحیف و نقل به معنا را در کاوشهای فقهالحدیثی از نظر دور نداشته، به چگونگی تفسیر اصطلاحهای عام و خاص بهکار رفته در حدیث نیز توجه کرده است. ما این تلاشها را براساس روش پیشنهادی خود دستهبندی کردهایم که بخشی از مرحله نخست آن، یعنی فهم متن، در این شماره میآید.
خلاصه ماشینی:
"همه ما حدیث «لا یشکر الله من لا یشکر الناس» را شنیده و در بسیاری از محاورات روز مره خود بدان استناد میکنیم و مجلسی(ره) هم در آغاز این معنا را میپذیرد، اما با توجه به اخبار دیگر و با یاری گرفتن از یک نسخه، برداشتی متفاوت و شاید مقبولتر ارائه میدهد و چنین میگوید: قد تقدم الاخبار فی ذم ترک شکر المنعمین من الناس، ولیس فی بعض النسخ لفظة «لا» وکانه من النساخ ویمکن أن المراد به من کان نظره الی الناس فقط؛16 احادیثی که ناسپاسی در مقابل احسان و نیکی مردم را نکوهش میکرد، ذکر شد؛ اما در بعضی از نسخهها لفظ «لا» وجود ندارد و احتمال دارد از [اشتباه] نسخه برداران باشد، ولی ممکن است[عبارت «لایشکر الله من یشکر الناس» صحیح باشد و] منظور از آن، کسانی باشند که[هنگام سپاسگزاری، با غفلت از نعمت دهنده حقیقی] تنها به مردم توجه دارند.
به عبارت دیگر، در کنایه، مانعی از قبول معنای حقیقی و مفهوم اولیه متن نیست، اما به جهت کثرت استعمال میتوان معنای دیگری را از آن الفاظ مراد دانست که غالبا لازم حقیقی و خارجی و یا لازم معنایی همان مفهوم اولیه است؛ به عنوان مثال، حدیث امام علی(ع) ـکه کلینی آن را چنین نقل کرده استـ در نظر میگیریم: قال أمیر الموءمنین(ع): لا تبدین عن واضحة وقد عملت الأعمال الفاضحة ولا تأمن البیات وقد عملت السیئات؛63 امیر موءمنان فرمود: تو که کارهای زشت و رسوا کننده کردهای، نیشت را به خنده باز مکن، و اگر در بدکرداری و گناه به سر میبری، از بلای ناگهانی و غافلگیر کننده ایمن مباش."