چکیده:
انتقال ارواح از بدنهای مادی به بدنهای مادی دیگر به هنگام مرگ،که«تناسخ»نامیده میشود،از سوی برخی از اندیشمندان مطرح شده است تا مسئلهء کمال نفس انسانی را توجیه کنند.این توجیه دلایل گوناگونی داشته است و خاستگاهها و نتایج متفاوتی دارد که نوشتار حاضر به بررسی برخی از جنبههای آن میپردازد.این مقاله پس از تعریف«تناسخ»،به ذکر اقسام آن میپردازد و تناسخ روح انسانهای تکامل یافته،روح انسانهای متوسط و روح انسانهای پست را بر اساس مبانی«حکمت متعالیه»به نقد و بحث گذاشته است.ملا صدرا براهین ابطال تناسخ را،که توسط گذشتگان ارائه شدهاند،ناقص و در برخی موارد،نادرست دانسته و به این دلیل،استدلالهای ویژهای را بر پایهء فلسفهء خودش مطرح کرده است.این در حالی است که برخی از براهین خود ملا صدرا نیز به دلیل ابتنای آنها بر طبیعیات قدیم،نادرست مینماید.با توجه به بررسیهای این نوشتار،موارد درست و نادرست تناسخ،وضوح بیشتری مییابند.
خلاصه ماشینی:
"پاسخی که ملا صدرا به قایلان تناسخ(قسم نسخ)میدهد بر نظریهء«حرکت جوهری» مبتنی است،بر اساس این نظریه،نفس پس از طی مراحل کمالی در مسیر حرکت جوهری خود، نمیتواند در روند حرکت قسری قرار گیرد و دوباره به سمت قوه حرکت کند؛زیرا نفس بنا بر نظریهء خود ملا صدرا در باب حدوث جوهریاش با بدن،به صورتی حادث شده است که مجرد الذات و مادی الفعل باشد و با طی مراتب فعل خود در بستر ماده،همهء قوای لازمش به فعلیت میرسند و هنگام مفارقت از بدن،هم از جهت ذاتش غیر مادی است و هم از جهت فعلش غیر مادی میگردد.
اشکال دیگری هم که از سوی متکلمان بر این نوع تناسخ مطرح شده این است که میگویند:اگر قرار بر انتقال نفس از بدنی به بدنهای دیگر باشد،باید اطلاعات و معلومات مربوط به بدنهای پیشین در حافظه و ذهن ما انسانها حاضر باشد،در حالی که چنین خاطراتی در ذهن هیچ انسانی وجود ندارد.
011 ملا صدرا در نقد برهان ابو البرکات بغدادی برای ابطال تناسخ،که همان برهان متکلمان است،111این نکته را یادآور شده که دایرهء براهین ابطال تناسخ،تنها انتقال نفوس به بدنهای مادی در این عالم ماده و طبیعت را شامل میشود و با فرض عالم مادی دیگری غیر این عالم، یعنی با ابطال نظریهء«وحدت عالم ماده»،امکان انتقال نفس به بدن مادی دیگری در عالمی دیگر که آن هم مادی است،باقی میماند؛زیرا براهین ابطال تناسخ بیش از امتناع انتقال در همین عالم را رد نمیکنند."