چکیده:
مبحث تطابق عوالم در حکمت متعالیه، متأثر از مبحث حضرات خمس در عرفان نظری است. در
این مقاله، ابتدا وجود خاص (یا فرد) ماهیت و وجود جمعی آن توضیح داده میشوند و سپس
بر اساس تشکیک در ماهیت افراد طولی ماهیت و بر اساس تشکیک در وجود وجودات طولی
ماهیت تصویر میشوند. هم افراد طولی ماهیت، که به نظریه مثل افلاطونی میانجامند، و
هم وجودات طولی ماهیت، هر دو، به نحوی نظریه تطابق عوالم را تبیین میکنند اما با
توجه به مقبول نبودن تشکیک در ماهیت، در حقیقت، وجودات طولی ماهیتاند که توجیهگر
تطابق عوالماند. در پایان مقاله، به قاعده «کل ما هو أشد وجودا، فهو اشد احاطة
للمعانی و الماهیات» که بر وجودات طولی ماهیت متفرع است، و قاعده «بسیط الحقیقة کل
الاشیاء»، که حالت خاصی از قاعده اول است، و سپس به تتمیم مسئله «ماهیت نداشتن واجب
بالذات»، که نتیجه قاعده اخیر است، اشاره میشود.
خلاصه ماشینی:
"توضیح مسئله اکنون که با وجود خاص ماهیت و وجود جمعی آن و نیز با انواع حمل آشنا شدیم، مسئله اساسی این است که آیا یک ماهیت نوعیه واحد، مثلا ماهیت درخت که حد تام آن جوهر سه بعدی نامی است، ممکن است افرادی داشته باشد که در عرض هم و در یک مرتبه از وجود نباشند، بلکه در طول هم باشند: یکی در مرتبهای از مراتب وجود و دومی در مرتبهای بالاتر و سومی در مرتبهای بالاتر از دومی باشد و هکذا؟ مثلا برای درخت فردی جسمانی و مادی و فردی مثالی و فردی عقلی باشد و در عین حال ماهیت هر سه فرد همان ماهیت درخت باشد با حد تام مذکور نه اینکه یکی وجود خاص باشد و دو تای دیگر وجود جمعی؟ پس باید به واژه «فرد» توجه کنیم که به معنای وجود خاص است ـ که هم در وجدان و هم در فقدان تابع حد تام ماهیت نوعیه است و بیشاز آنچه حد تام معرفی میکند ندارد ـ نه وجود جمعی.
منابع ـ زنوزی، ملاعبدالله، لمعات الهیه، (تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1355)؛ ـ صدرالمتألهین، اسفار، (قم، دارالمعارف الاسلامیه)، 9ج؛ ـ ــــــــــــــ، شرح اصول کافی، (چاپ سنگی)؛ ـ ــــــــــــــ، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، (تهران، حکمت، 1375)؛ ـ ــــــــــــــ، تعلیقه بر حکمة الاشراق، (چاپ سنگی)؛ ـ ــــــــــــــ، مفاتیح الغیب، (تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1363)؛ ـ ــــــــــــــ، المبدأ و المعاد، (قم، بوستان کتاب)؛ ـ ــــــــــــــ، الشواهد الربوبیة، (مشهد، دانشگاه مشهد، 1360)؛ ـ ــــــــــــــ، تعلیقه بر الهیات شفا، (چاپ سنگی)؛ ـ ــــــــــــــ، عرشیه، (تهران، مولی، 1361)، ص274؛ ـ ــــــــــــــ، مشاعر، (اصفهان، مهدوی)؛ ـ ــــــــــــــ، تفسیر، (قم، بیدار، 1361، ج7؛ ـ طباطبائی، سید محمدحسین، نهایةالحکمة، (قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، 1362)؛ ـ مدرس زنوزی، آقاعلی، بدایع الحکم، (تهران، الزهرا، 1376)؛"