چکیده:
شکی نیست که کلام گوهربار حضرت علی(ع) در نهجالبلاغه، از گنجینه لغوی بالایی برخوردار
است و اگر آن را غنیترین و فصیحترین کلام از جنبه لغوی، بعد از کلام خدا و رسولش(ص)، به شمار
آوریم، سخنی به گزافه نگفتهایم. لذا در مقاله حاضر تلاش شده که یکی از جنبههای لغوی کلام
امام(ع)، یعنی ترادف، بررسی شود؛ چرا که بدون شک، شناخت جنبه لغوی نهجالبلاغه، همچون
جنبههای دیگر آن، موجب شناخت بهتر و دقیقتر کلام آن حضرت میشود. از آنجایی که برخی از
شارحان نهجالبلاغه، وجود این ترادف را در آن پذیرفتهاند، بنابراین آراء و نظرات این شارحان در
ابتدا بررسی شده است. تعداد کمی از شارحان نیز وجود این پدیده لغوی در کلام امیرالمؤمنین(ع) را
انکار کردهاند؛ لذا آراء و نظرات این دسته از شارحان نیز به تفصیل بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"اثبات ترادف آن دسته از شارحان نهجالبلاغه، که معتقد به وجود ترادف در کلام امیرالمؤمنین(ع) بودهاند، از آن به عنوان یک موضوع مستقل بحث نکردهاند؛ بلکه در ضمن سخن درباره بعضی از علوم نهجالبلاغه همچون بلاغت و فصاحت و ارتباط لفظ با معنی و دلالت الفاظ، بهوجود ترادف نیز در آن کتاب اعتراف کردهاند.
(12) در اینجا شاید بتوان از شیوه بیهقی در تفسیر مفردات نهجالبلاغه اینگونه نتیجهگیری کرد که او وجود ترادف در نهجالبلاغه را میپذیرد، اما نه ترادف کامل را، و این همان چیزی است که زبانشناسان و محققان معاصر، از آن به "ترادف ناقص" یا "شبه ترادف" تعبیر کردهاند و آن عبارت است از اینکه الفاظی در یک معنای عام و کلی مشترکند، اما هر کدام بار معنایی خاصی دارند که لفظ دیگر ندارد؛ بنابراین نمیتوان یکی را جایگزین دیگری کرد.
شاید بتوان او را نیز از معتقدان به وجود ترادف در نهجالبلاغه به شمار آورد؛ چرا که در مقدمه شرح خود، در ضمن سخن درباره اقسام فصاحت، میگوید: «یکی از اقسام فصاحت، إشباع است و آن عبارت است از دلالت الفاظ مترادف بر یک معنا» (21) .
اما او نیز روش شارحان قبل از خود ـ بیهقی و راوندی ـ را در پیش گرفته و علیرغم اعتراف به وجود ترادف در کلام امام علی(ع)، تفاوتهای موجود میان بعضی از کلمات به ظاهر مترادف را بیان میکند.
(27) باتوجه به آنچه گذشت، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که کیذری نیز همچون شارحان قبل از خود، در کنار اقرار به وجود ترادف میان بعضی از الفاظ، تفاوتهایی هم بین بعضی دیگر از کلمات به ظاهر مترادف قایل است و به وجود ترادف کامل در نهجالبلاغه اعتقاد ندارد."