معنا و مفهوم فلسفه در اسلام

حقیقت فلسفه چیست؟چه تعریفی از آن می‌توان ارائه داد؟و میان فلسفه و دیگر علوم چه‌ نسبتی برقرار است؟ سؤال در خصوص«چیستی فلسفه»از دیرزمان مورد توجه فیلسوفان بوده و نوشتار حاضر نیز که ترجمه مقاله‌ای تحت عنوان The meaning and concept of philosophy in lslam نوشته دکتر سید حسین نصر( S.Hossein Naser )در کتاب Nasr,S.Hossein and Oliver Leaman(eds),History of lslamic philosophy(part1) می‌باشد،مفهوم فلسفه در جهان اسلام و سیر تاریخی تحولات آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

"از یک‌سو، می‌باید آنچه را که در زبان انگلیسی فلسفه( philosophy )خوانده می‌شود،در بستر (*)عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس تمدن اسلامی نه‌تنها در مکاتب گوناگون فلسفه اسلامی،که در مکاتبی با نامهای دیگر، خصوصا کلام،معرفت،اصول فقه،و نیز علوم اوایل( awail sciences )جستجو کرد؛البته‌ این درحالی است که از موضوعاتی همچون نحو و تاریخ که شاخه‌های خاصی از فلسفه‌ را تکامل بخشیدند،چشم‌پوشی کنیم. در طول تاریخ اسلام،اصطلاحاتی که برای فلسفه اسلامی به‌کار رفته است و نیز مناظرات بین فیلسوفان،متکلمان و گاه اهل تصوف در باب معنای این اصطلاحات، تغییراتی را،البته نه به نحو کامل،شاهد بوده است. استفاده‌ از اصطلاح تئوسوفی برای بیان برداشت اخیر از اصطلاح حکمت بر معنای قدیمی‌تر و ریشه‌دار این اصطلاح در تاریخ عقلانی اروپا استوار است،آن‌گونه که با شخصیت‌هایی‌ همچو یاکوب بوم( Jakob Bohme )پیوند می‌خورد،نه به عنوان اصطلاحی که در اواخر قرن سیزدهم(نوزدهم میلادی)از سوی برخی نهان‌گرایان انگلیسی مورد استفاده قرار گرفت. بزرگانی در قرن چهاردهم هجری(بیستم‌ میلادی)همچون میرزا محمد آشتیانی،نویسنده نامهء رهبران آموزش کتاب تکوین؛سید محمد کاظم عصار،نویسنده چندین رساله از جمله رساله وحدت وجود؛مهدی الهی‌ قمشه‌ای،نویسنده حکمت الهی خاص و عام؛و علامه سید محمد حسین طباطبایی،نویسنده رساله‌های پرشمار به ویژه اصول فلسفه‌[و روش‌]رئالیسم،همگی در باب تعریف فلسفه‌ مطابق آنچه ذکر شد،قلم زده‌اند و خود بر طبق آن زیسته‌اند. هم آثار و هم زندگانی‌ آنان شاهدی بوده است نه صرفا برای دلمشغولی هزارساله فیلسوفان اسلامی به بحث از معنای فلسفه،بلکه برای اهمیت تعریف اسلامی فلسفه به عنوان واقعیتی که ذهن و روح، هردو را متحول می‌سازد و در نهایت،هیچگاه از پاکی روح و قداست غایی که‌ خود اصطلاح حکمت در بستر اسلامی متضمن آن است،جدا نمی‌شود."