چکیده:
به دلیل ارتباط تنگاتنگ میان اصل علیت با جواز صدور قضایای کلی در علوم و به جهت
وابستگی پذیرش قاعده علیت به حجیت استقراء بررسی اعتبار استقراء ضروری به نظر
میرسد. مقاله حاضر سعی دارد رابطه میان استقراء و استنباط قضایای کلی از جزئیات با
علیت عامه و خاصه را مورد بررسی قرار دهد.در آغاز با نگاهی گذرا به دیدگاه هیوم و شهید صدر، در مورد استقراء تام و ناقص و
ایراد به تقسیم ارسطویی، به مشکله استقراء ناقص پرداخته و سپس پاسخ و راهحلها را
از نظر هیوم و شهید صدر بیان خواهیم کرد و در آخر به این نتیجه میرسیم که بیشتر
مسائل به مصادیق علیت و در نتیجه به استقراء مربوط میشود نه اصل علیت. گرچه در
مسأله عادت، هیوم بحث ضرورت علی و معلولی را در رابطه با اصل علیت مطرح میکند.اما در استقراء هم بحث بر سر این است که آیا یک شیء تجربه شده در یک زمان و در
یک مکان و در شرایط خاص، در شرایط دیگر همان آثار قبل را دارد یا نه؟
خلاصه ماشینی:
"بنابراین اول باید بدانیم گزاره «هر معلولی نیازمند به علت است» چگونه گزارهای است و آیا اصلا به آن معتقد هستیم یا خیر؟ پس از آن به دنبال این باشیم که آیا استقراء از عهده اثبات علیت خاصه بر میآید و آیا بر اساس آن میتوان حکم کرد که همیشه «الف» علت «ب» است تا به واسطه این تعمیم حکمی کلی صادر کنیم؟ هیوم و مشکلات استقراء ناقص هیوم در کتاب «تحقیق درباره فهم انسانی» در بندهای 23 تا 32، با نفی رابطه علی و ضروری بین دو حادثه متعاقب و مطرح کردن مسأله عادت ذهنی به مشکله استنتاج قوانین تجربی پرداخته و حجیت استقراء را انکار میکند.
وی در پاسخ به این سؤال که اندیشه (علیت ضرورت) و حتمیت بازتاب کدام انعکاس است میگوید «حتمیت و ضرورت جزء امور محسوسه نیست تا بتواند در محیط انعکاس و بازتابهای حسی قرار بگیرد؛ بنابراین تعدد و تکرار مثالها نمیتواند منشأ تولید حتمیت و ضرورت باشد زیرا در هر بار که آزمایش تکرار میشود یک انعکاس ایجاد میشود، لکن هیچ کدام از آنها نیروی ایجاد اندیشه ضرورت و حتمیت را ندارد، ولی میتوان گفت انعکاسی از تکرار مثالها حاصل میشود که عبارت است از آمادگی ذهن برای انتقال از موضوعی به اندیشه چیزی که به حسب عادت، مصاحب و همراه با آن موضوع بوده است و همین انعکاس، اندیشه حتمی بودن پیوند علت و معلول را در ما تولید میکند و به دنبال آن ذهن انسان آن مفهوم ذهنی را به موضوعات خارجی سرایت میدهد، پس ضرورت و حتمی بودن منشأ درونی دارد»."