چکیده:
یکی از مهمترین مسائلی که هنگام دقت فلسفی، ذهن انسان با آن روبرو میشود، این
مسأله است که موجودات کثیر چگونه از مبدأ هستی پدید آمدهاند و کیفیت تکوین عالم
توسط خداوند به چه صورت است؟در این مقاله سعی شده با پیگیری روند تاریخی این مسأله (البته بهطور خلاصه) به
دیدگاه مشخص و معینی که به تفصیل به بیان کیفیت پیدایش عالم میپردازد (یعنی نظریه
«فیضان») برسیم. بنیانگذار این دیدگاه افلوطین است. او اولین کسی است که نحوه فیضان
هستی از مبدأ اول را بحث میکند و اساس جهانشناسی خود را نیز بر همین مسأله بنیان
میگذارد و بدین ترتیب از طریق کتاب «اثولوجیا» (که خلاصهای از انئادهای افلوطین
است) تأثیر به سزایی بر تفکر فیلسوفان اسلامی میگذارد. اوج تأثیر این دیدگاه را در
حکمت متعالیه میتوان مشاهده کرد. صدرا بر اساس اصول فکری خود و اصطلاحات خاص حکمت
متعالیه، توانست ابداع فیضی را تحلیل نموده و ضمن ارائه طرح کلی از عوالم هستی به
نظریه «وحدت وجود» در فلسفه خود برسد.
خلاصه ماشینی:
"علت پیدایش عالم از دیدگاه افلوطین افلوطین در پاسخ به پرسش مهم چگونگی پیدایش عالم، توجه خود را به توصیف کیفیت ایجاد منحصر نمیکند، بلکه سؤال دیگری مقدم بر آن مطرح میکند و آن اینکه «چرا خدا باید مبدع باشد؟» و این که «چرا علیرغم تعارضی که بین کثرت عالم و بساطت محض مبدأ وجود دارد، «او» علت موجودات مادی و روحانی است؟» در حقیقت افلوطین در مقابل سؤال از چگونگی خلق و ایجاد، توقف نموده و دعوت به «تأمل» و «تذکر» مینماید (افلوطین، 1366، ج 2، ص 668)، و به جای آن درصدد پاسخ به سؤال از «چرایی خلقت» بر میآید و با این عمل خود از توصیف ایجاد عالم به توجیه و تبیین فلسفی ایجاد، انتقال مییابد.
صدرا در «اسفار اربعه»، تحت عنوان «کیفیت سریان وجود» در پاسخ از این سؤال که چگونه ممکن است حقیقت ثابت و بسیط حق تعالی در موجودات ناقص و محدود سریان پیدا کند و در عین حال، نقص در شرافت حقیقت وجود حاصل نشود و ثبات و تقدس آن به حال خود باقی باشد، موجودات را دارای سه مرتبه میداند (صدرالدین شیرازی، 1410ه، ص 327ـ329): مرتبه اول ـ وجود صرف است؛ وجودی که متعلق به غیر و مقید به هیچ قیدی نیست و عرفا از آن مرتبه به «هویت غیب» و «غیب مطلق» و «ذات احدیت» یاد میکنند."