چکیده:
متن زیر که مکتوب سخنرانی جناب آقای علیجانی است، به طرح این موضوع میپردازد که، گام بعدی جریان نواندیشی (روشنفکری) دینی، پس از «بازگشت به قرآن» تعیین نسبت با «مذهب متن» یا «مذهب تاریخی» است. به باور ایشان بسیاری از آموزههای نظری و عملی و فرهنگی دینی، که برگرفته از متون مقدس است، در یک پارادایم زمانی خاص شکل گرفته و شرط بهرهمندی از معارف دینی در عصر حاضر زدودن این پیرایههای تاریخی از متون مقدس و ارائه متن خالص از این وجوه زمانی، به عنوان پیام دین است. نتیجه این رویکرد، هر چند به دگرگونی بسیاری از باورهای دینی میانجامد، ولی این تنها راه دفاع روشمند، باورپذیر و عقلانی از آموزههای دینی میباشد.
خلاصه ماشینی:
"به هر حال منظور من این است که، هر چند الآن برخی به بردهداری نیز باور دارند یعنی معتقدند در این زمان هم احکام میتواند استمرار داشته باشد، اما قبل از انقلاب جدا از روشنفکران مذهبی بخشی از روحانیون اصلاحگرا و رفرمیست داخل حوزه هم مثل مرحوم مطهری رحمهمالله در واقع وارد این بحث شدند.
اما سخن اصلی آن است که، دامنه تأثیر زمانه تا چه حوزههایی از آموزههای دینی و متون مقدس را میتواند شامل گردد؟ آیا این تأثیرگذاری میتواند عرصههای بنیادین فکری و نظری دین را فراگیرد؟ آیا صرف تاریخی بودن بخشی از آموزههای دینی، دلیل بر ناکارایی آن در زمانهای بعد خواهد شد یا اینکه میبایست به دنبال معیاری دقیقتر و فراگیرتر از آن برای فهم امروزین پیام دین بود؟ 2.
4. آنچه بهطور مشخص میتوان بدان اشاره کرد اینکه، تأثیر زمان بر آن بخش از متون دینی، به حوزه مناسبات اجتماعی و تعامل انسانها با یکدیگر مربوط میشود و دربردارنده احکام اجتماعی اسلام است، امری معمول و شناخته شده در تمامی دورههای پس از نزول وحی و زندگی پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم بوده است و گامهای ابتدایی این جریان را پیشوایان معصوم علیهمالسلام و عالمان اسلامی برداشته بودند.
اما در غیراز حوزه یاد شده ـ که شامل آموزههای فرهنگی و نظری، عقاید، اخلاق و بیشتر احکام شخصی میباشد ـ تأثیرگذاری تاریخ و گذشت زمان در دگرگونی آنها با تردید جدی مواجه است و چنانچه راه این تأویلات ناروا و دگرگونیهای معنوی در این عرصه باز شود، به نام امروزی کردن دین، تیشه بر ریشه مفاهیم اصیل دینی خواهد نشست و دینی ارائه میگردد که، هیچ سنخیتی با مفاهیم ریشهدار اسلام اصیل نخواهد داشت."