چکیده:
اصالت وجود در تحقق خارجی عبارت است از موجود بودن وجود به خودی خود؛ به گونهای که
موجود بودن آن عین حقیقت او باشد، نه وابسته به حالتی دیگر. این بحث، در دو مرحله
مطرح گردیده است: یکی اصالت حقیقت لابشرطی وجود و دیگر، اصالت وجودهای خاص. هر یک
از این دو ادعا با دلیلهای گوناگون اثبات شده است. اشکالهای اصالت وجود همان ادله
اصالت ماهیت است که در این مقاله به آنها پاسخ دادهایم. در این مقاله، پنج نظریة
دیگر در مورد موجود اصیل مطرح گردیده است که عبارتند از: 1. اصالت ماهیت و اعتباری
بودن وجود؛ 2. اصالت وجود و ماهیت؛ 3. اصالت وجود در واجب؛ 4. اصالت ماهیت در
ممکنات؛ 5. اصالت ماهیت به تبع وجود. نظریه اخیر را قیصری مطرح کرده و صدرالمتألهین
نیز در برخی آثار خود بدان تمایل نشان داده است. نگارنده نیز کوشیده است این نظریه
را با ادلهای تأیید کند. در پایان، آثار اصالت وجود بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"اما بر این سخن شیخ اشراق میتوان اشکال نقضی وارد ساخت، و آن اینکه همین اشکال بر اصالت ماهیت نیز وارد است؛ زیرا وقتی ماهیت را اصیل دانستیم معنایش این میشود که ماهیت به خودی خود، به نفس ذات خود و بدون نیاز به هر امر زاید بر ذات موجود است؛ پس موجودیت ماهیات عین ذات آنهاست و ماهیات نیز به سبب ذواتشان موجودند و در نتیجه انعدام ماهیات نیز ممکن نخواهد بود، چون ذاتی شئ قابل سلب از آن نیست.
نقد دیدگاه صدرالمتألهین: بر پاسخ صدرالمتألهین نقدی وارد است و آن اینکه، اگرچه لفظ «به خودی خود» دو معنای مزبور را دارد، ولی میتوان ادعا کرد که در اینجا معنای اول ملازم با معنای دوم است؛ زیرا اگر وجودی در تحققش وابسته به علتی باشد، این وابستگی مستلزم آن است که در صورت نبودن علت، معلول نیز معدوم باشد؛ ولی در فرض موجود بودن وجود به عین ذاتش، این امر ممتنع است زیرا در صورت انعدام، یا خود ذات وجود، مطابق «معدوم» است که این به معنای انقلاب حقیقت وجود به عدم و نیز سلب ذات از ذات است، که هر دو لازم، ممتنع و محالاند، یا اینکه خود ذات وجود مطابق «معدوم» نیست، که در این صورت معلول معدوم نگشته است.
در عرفان برای اثبات مساوقت وجود با وجوب ذاتی از اصالت وجود بدینگونه بهره گرفتهاند: وقتی وجود، به خودی خود و نه به واسطه وجود زایدی موجود باشد، واجب بالذات خواهد بود؛ زیرا انفکاک ذات شئ از خودش محال ذاتی است ( مطلع خصوص الکلم فی معانی فصوص الحکم، 20؛ ابن ترکه، تمهید القواعد، 63)."