چکیده:
در بخش نخست این مقاله، به معرفی ابنقتیبه دینوری و بررسی شخصیت و آثار او پرداختیم. نام و نسب، زادگاه، اعتقاد و مذهب، جایگاه علمی، استادان، شاگردان، آثار و تألیفات و در پایان، تاریخ درگذشت او مطرح و بررسی شد. اینک در بخش دوم، نخست ابوحنیفه دینوری، به همان روال، معرفی شده و سپس این دو مورخ و دانشمند شهیر با هم مقایسه و تأثیرپذیری آنها از یکدیگر و نقش آن دو در تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی بررسی میشود.
خلاصه ماشینی:
"حاجیخلیفه بعد از ذکر کتاب اصلاح المنطق ابنسکیت و یادآوری شروح مختلفی که بر آن نوشته شده است، کتابی با همین نام برای ابوحنیفه دینوری ذکر میکند و میگوید که این کتاب را ابوالقاسم حسین بن علی، معروف به وزیر مغربی (م 418 ق) تهذیب کرده است.
(3) حاجیخلیفه این کتاب را با عنوان تاریخ ابیحنیفه آورده و سخن مسعودی در مروج الذهب را یادآوری کرده که میگوید: این اثر، کتاب بزرگی بوده است که ابنقتیبه آنچه را ابوحنیفه ذکر کرده است، گرفته و به نام خودش ثبت کرده است.
اما درباره قبله، مشرق و مغرب و تیمن و جنوبی مطالبی در کتاب اخبارالزمان ذکر کردهام و ابوحنیفه دینوری آن را در کتاب خود بیان کرده است، ولی ابنقتیبه این مطالب را ربوده و به کتابهای خود منتقل کرده و به نام خودش قرار داده است.
مقایسه شخصیت و آثار ابنقتیبه و ابوحنیفه دینوری در این باره چند پرسش مطرح است: الف ـ کدامیک از این دو شخصیت افضل است؟ ب ـ آیا بین این دو نفر ارتباط علمی وجود داشته است؟ ج ـ آیا یکی از آن دو از دیگری استفاده علمی یا سرقت علمی کرده است؟ پاسخ پرسش اول: با یک نگاه سطحی و اجمالی به کتابهای تاریخ و تراجم و با توجه به تعداد آثار باقیمانده از این دو، میتوان به افضل بودن ابنقتیبه حکم کرد، زیرا کتابهای تاریخ و تراجم، مطالب بیشتری درباره ابنقتیبه نوشتهاند، علاوه بر این، تعداد آثار باقیمانده از ابنقتیبه نیز بیشتر از ابوحنیفه دینوری است."