چکیده:
همترازخوانی ارزیابی انتقادی و سازنده از دست نوشته های ارایه شده به مجلات است که توسط افراد متخصص و همتراز با نویسنده دست نوشته صورت می گیرد. با توجه به بدیع بودن موضوع داوری مقالات علمی در زبان فارسی، ابتدا مفاهیم، اصطلاحات و تحولات مربوط به فرآیند داوری دست نوشته های علمی بررسی می شود. سپس فرایند همترازخوانی در مجله جامعه شناسی ایران برای ارایه الگویی از این فرایند در مجلات علمی - پژوهشی در ایران بررسی می شود. نوع فرایند همتراز خوانی مورد استفاده در مجله جامعه شناسی ایران مبتنی بر شیوه دارای پنهان دوطرفه است. در این پژوهش خصوصیات فرایند داوری در این مجله با توجه به ویژگی های عمومی فرایند و نیز ویژگی های داوران از جمله سن، جنس، رشته تحصیلی، رتبه علمی و... مورد بررسی قرار گرفته است. اسناد مورد تحلیل شامل 798 سند داوری در مورد 418 دست نوشته و حاصل همکاری 126 داور (104 داور مرد و 22 داور زن) می باشد. در مدت 4 سال یعنی از نیمه دوم سال 1381 تا نیمه اول سال 1385 قریب به 5700 ساعت کار علمی در رابطه با دست نوشته های دریافتی توسط داوران و اعضای هیات تحریریه منتخب مجله صورت گرفته است. متوسط زمان صرف شده از زمان دریافت دست نوشته تا اعلام نتیجه به نویسنده برای هر دست نوشته 13.6 ساعت و میزان رد دست نوشته ها توسط داوران مجله جامعه شناسی ایران بیش از 80 درصد بوده است. و نرخ رد دست نوشته ها نزد داوران خارج از مجله کمی بیش از داوران داخلی / اعضای هیات تحریریه است. نتایج آزمون رگرسیون لاجستیک نشان می دهد از میان متغیرهای جمعیت شناختی داوران بین رشته تحصیلی، خارجی یا داخلی بودن داور و رتبه دانشگاهی با نتیجه داوری (پذیرش یا عدم پذیرش) رابطه معنی داری وجود دارد و سایر متغیرها رابطه ای با نتیجه داوری ندارند.
خلاصه ماشینی:
متوسط زمان صرف شده از زمان دریافت دستنوشته تا اعلام نتیجه به نویسنده برای هر دستنوشته 31/6 ساعت و میزان رد دستنوشتهها توسط داوران مجلهء جامعهشناسی ایران بیش از 08 درصد بوده است.
در خلال سالهای اخیر، این مجله آرشیو نسبتا کاملی از مستندات مربوط به داوری مقالات در مراحل مختلف،از مرحلهء دریافت دستنوشته تا پذیرش و چاپ مقاله،ایجاد کرده است،که تجربه و زمینه مناسبی را برای مطالعهء فرایندهای انتشار یافتههای پژوهشگران در حوزههای مختلف جامعهشناسی و نیز بررسی الگوها،هنجارها و شیوههای تولید علم جامعهشناسی در دستیابی به«اهداف علمی-رشتهای1و حرفهای2»(عبداللهی،1831)و تقویت اجتماع علمی جامعهشناسی علی رغم،«ضعف اجتماعات علمی در ایران»و«جریان ضعیف نقد،بررسی و تبادل آرا و افکار، فقدان حرفهای شدن و ضعف اخلاقیات و هویت علمی»(قانعیراد،1831:55)فراهم نموده است.
نتایج آزمون مربع خی رابطهای را بین محل اخذ مدرک و نتیجه نهایی دستنوشته نشان نمیدهد(به تصویر صفحه مراجعه شود)نتایج آزمون تی نیز اختلاف میانگین معناداری را براساس مقیاس داوری 41 گویهای مجله نشان نمیدهد(به تصویر صفحه مراجعه شود) مرتبهء علمی داوران مجلهء جامعهشناسی ایران متغیر دیگری است که شامل سه رتبهء استادیار، دانشیار و استاد است1.
نتایج آزمون مربع خی رابطهء معنیداری را بین نتیجهء نهایی دستنوشته و رتبهء علمی داور نشان نمیدهد(به تصویر صفحه مراجعه شود) همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس یکطرفه اختلاف میانگین معناداری را بین گروههایی یاد شده براساس مقیاس 41 گویهای مجله نشان نمیدهد(به تصویر صفحه مراجعه شود) سهم داوری داخلی(داوری توسط اعضای تحریریه)در مجلهء جامعهشناسی ایران برابر با 914 مورد و معادل 25/5 درصد و سهم داوری خارجی برابر با 973 مورد و معادل 74/5 درصد است.
57 درصد داوریهای صورت گرفته در مورد مقالات مجلهء مجله جامعهشناسی ایران در میان داوران عضو هیئت علمی دانشگاههای مذکور متمرکز است.