خلاصه ماشینی:
"7 اگرچه تفتیش عقاید در جهان اسلام تنها به این مورد محدود نمی شود و قبل از آن مخصوصا در عصر اموی اقداماتی برای مقابله با عقاید تشیع صورت گرفته بود باید اذعان نمود که محاکم محنه نخستین محاکمه های منظم در تاریخ اسلام می باشند که دستگاه خلافت عباسی برای محاکمه مخالفان و سرکوب ایشان ایجاد کرد.
16 اما جریان امور بدین صورت بود که در سال 218 از رقه نامه ای حاوی دستورالعمل برای ایجاد محکمه ای به حاکم بغداد نوشت که محنه نام گرفت و از سال 218ـ234ق (833 ـ 848م) ادامه یافت17 و طی آن دستور داد تمام پیشوایان بزرگ و علمای فقه و تفسیر را در یک مجلس جمع کنند و از آنها درباره عقیده رسمی حکومت آزمایش و سؤال نمایند و جواب هر یک از ایشان را اطلاع دهند.
ابی زکریا الازدی, تاریخ الموصل, به کوشش حبیبه علی, ص409 (قاهره, 1387ق); احمد بن طاهر ابن طیفور, کتاب بغداد, به کوشش باسل هس کلر, ج1, ص150 (1908); یعقوبی نیز می نویسد: مأمون در سال 218 در دمشق مردم را در مورد عدل و توحید امتحان کرد… (تاریخ یعقوبی, ترجمه محمدابراهیم آیتی, ج2, ص329 ـ علمی و فرهنگی, تهران, 1374).
در واقع مأمون و جانشینانش با ایجاد محنه به دو هدف عمده خود جامه عمل پوشاندند, ابتدا از قدرت فقها و محدثین کاستند, زیرا بعد از این عصر هیچ فقیه نیرومندی که مذهب فقهی پایداری ایجاد نماید و دارای پایگاه اجتماعی همسان با ایشان باشد پا به عرصه نگذاشت و عصر فقهای بزرگ به پایان رسید, ثانیا عقیده معتزله را در نزد عموم بی اعتبار نمود و از رونق انداخت و آن را تبدیل به ابزاری برای پیشبرد نیات سیاسی خود نمود."