چکیده:
یکی از پرظهورترین بنمایههای داستانی مربوط به«اسپ»مضمون «اسپ دریایی»است.بدین معنی که در اساطیر و روایات اقوام گوناگون اسپانی دیده میشوند که یا خود مستقیما از آب(دریا و رود)بیرون آمدهاند و یا کره نریانی هستند که از آب درآمده و با مادیان معمولی گشنی کردهاند.شواهد داستانی این بنمایه در روایات و باورهای ایرانی، اسلامی،ارمنی،کردی،آذربایجانی،ترکی،مغولی و نواحی ختلان، تخارستان،اورفه و پیرامون رود جیحون وجود دارد.غیر از روایات اسلامی در اساطیر و معتقدات ملل بررسی شده در این یادداشت،ریشهی اساطیری یا الگوی آشکار و مسلمی برای این مایهی داستانی به نظر نمیرسد و فقط میتوان به برخی قراین و ارتباطهایی میان اسپ و آب رسید،اما از منظر یک اعتقاد عام بشری شاید بشود اهمیت اسپ دریایی را با نقش آب در موضوع آفرینش مرتبط دانست.
خلاصه ماشینی:
"در آنجا،اسپی از درون رود بیرون میآید و پس از اینکه در برابر پادشاه رام میشود،ناگهان با جفتهای یزدگرد را میکشد و دوباره به چشمه میرود و پنهان میشود: ز دریا برآمد یکی اسپ خنگ سرین گرد چون گور و کوتاه لنگ دوان و چو شیر ژیان پر ز خشم بلند و سیه خایه و زاغ چشم کشان دم در پای با یال و بش سیه سم و کفک افگن و شیر کش (فردوسی 4731:743/382/7-943) و بعد: چو او کشته شد،اسپ آبی چو گرد بیامد بدان چشمهی لاژورد به آب اندرون شد تنش ناپدید کس اندر جهان این شگفتی ندید (همان،363/482/7 و 463) دربارهی روایت شاهنامه از«اسپ دریایی/آبی»به سه نکته باید توجه داشت، نخست اینکه این مایهی داستانی-اساطیری در بخش پادشاهی ساسانیان آمده است که صبغهی حماسی-اساطیری آن نسبت به ادوار پیشین(روزگار پیشدادیان و ساسانیان)کمتر است و جالب اینکه در آن بخشها که داستانهای پهلوانی رستم و اسپانی بسان رخش و شبرنگ بهزاد و..."