چکیده:
مقالهی حاضر به قصد معرفی گزارشی از معماری ارگ بم و اخبار کرمان و بلوچستان در عهد مظفری و پژوهشی دربارهی آن نوشته شده که پیشتر در سال 1317 ق در روزنامهی حبل المتین،چاپ کلکته،انتشار یافته است.گزارش معماری ارگ بم گویای اوضاع سیاسی-اجتماعی و اقتصادی ناحیهی کرمان و بلوچستان است و از نظر مطالعهی باستانشناسی،معماری و تاریخ سیاسی و مسایل سرحدی مناطق یاد شده،اهمیت به سزایی دارد.نگاه نقادانهای که نگارندهی ناشناختهی،«مکتوب اربعهی بم»دارد،حاکی از آگاهی کامل و دقیق وی از اوضاع آن نواحی و نیز دربردارندهی راهحلهایی برای بهبود وضعیت نامطلوب آن مناطق است.
خلاصه ماشینی:
"چون در ممالک مشرقزمین قانون اساسی نیست،در امر سلطنت اختلال بر سرحدات بروی میدهد،متدرجا مملکت هند امارت مستقلی گشته،مگر[نه]همیشه پناهندهی سلاطین ایشان ایران بوده و بعضی از بلوچستان نیز امارتهای مستقل شده کلات16نصیر خان و مکرانات26و غیره،چون بنابر اختصارات به طور اجمال عرض میشود که به واسطهی بعد مسافت و عدم اعتنای ایرانیان از ایران مجزی شد و دولت انگلیس بعد از هنگامهی جنگ در افغانستان خواست تلافی خسارات خود را نموده باشد،یک دفعه تمام سند را متصرف شد و سلطنت خود را در سند قایم نمود که هم راه هند را استحکام داده و متدرجا حکام بلوچستان را نیز خواهی نخواهی تحت حمایت آورده و تصرفات خود را در بلوچستان نیز زیاد نموده،خاران36در خاک ایران بود.
ناچار تمام سرحدداران تصدیق نموده شش فرسنخ از خط مذبور تجاوز شود و سرحد ایران و خاران را معین نمودند و مقصد دولت انگریز که عمدهی آن بردن راهآهن از خاک بلوچستان و سیستان و هرات بود،برآورده شد و اسعد الدوله درین موقع پاس حقوق دولت متبوعهی خود را الحق ادا نمود و تصدیق دولتخواهی ایشان را اعتماد الوزراء مفصلا نوشته است.
حبل المتین تهران روزانه چاپ میشد و در سالهای نخست مشروطیت،پس از چندبار توقیف و تعطیل سرانجام،در 22 جمادی الاول 6231 ق دقیقا یک روز پیش از به توپ بستن مجلس به فرمان محمد علی شاه و آغاز دورهی استبداد صغیر از انتشار باز ماند.
برای آگاهی بیشتر نک:اعتماد السلطنه،محمد حسن خان،تاریخ منتظم ناصری،به کوشش محمد اسماعیل رضوانی،ج 3،تهران،دنیای کتاب،7631،ص -------------- 9571؛نیز:سالار بهزادی،عبد الرضا،بلوچستان در سالهای 7031 تا 7131 قمری،ص 221،741-841،651-751."