چکیده:
در این مقاله ابتدا رقابت، از دیدگاه نظام سرمایه داری بررسی شده و کارکردهای آن تحلیل می شود و اثبات می شود که این مفهوم از رقابت با آموزه های اسلامی سازگار نیست. سپس با استفاده از آیه ها و روایت ها نشان داده می شود که رقابت و تعاون در خیرات مورد تشویق است و اسلام برای دستیابی به اهداف، نهادینه کردن این دو اصل رفتاری را در جامعه در همه نظام های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی لازم می داند.
در نظام اقتصادی اسلام رقابت و تعاون در رفتارهای اقتصادی مردم در دو بخش سوم خیرخواهانه و بخش خصوصی قابل تحقق است. در بخش خیرخواهانه (بخش سوم)، رقابت و تعاون در رفتارهای اقتصادی که به انگیزه خیرخواهانه و در قالب نهادهایی چون وقف، قرض الحسنه و صدقه ظاهر می شود.
در بخش خصوصی رقابت و تعاون در رفتارهایی که به انگیزه نفع شخصی انجام می شود، در مصرف و کسب درآمد قابل تصور است. رقابت در مصرف به چشم و همچشمی در مصرف و اسراف و تبذیر و تجمل گرایی می انجامد که از آنها نهی شده است. اما در کسب درآمد در صورتی که مصداق رقابت و تعاون در خیرات باشد، تشویق شده است و این زمانی اتفاق می افتد که در چارچوب احکام و قواعد اخلاقی و حقوقی اسلام باشد.
مهمترین قاعده های اخلاقی؛ انصاف، رفق و مدارا و احسان با مردم و مهمترین قاعده های حقوقی؛ عدالت، رضایت طرفین قرارداد، علم به ویژگی های معامله، وجوب وفا به عهد و عقد و شرط های ضمن عقد، صداقت در قراردادها، قاعده نفی ضرر و ضمان اتلاف، حرمت ربا و احتکار و کم فروشی و قاعده رعایت مصالح نظام است.
In this paper competition and its functions have been studied from the view point of capitalism and proved that this concept of competition is not compatible with Islamic teaching. Then it will be shown that competition and cooperation in charity encourage on behalf of verses and traditions. Islam necessitates them in all economic، political، social and cultural systems to establish these two behavior principles.
The competition and cooperation of the economic behavior of people settle down in the private and beneficiary sector of economic system. In the third sector، competition and cooperation prove in economic behaviors which perform according to beneficial incentive and appears in some institutions like endowment (Vaghf) interest-free loan (Gharzollhasaneh) and charity (Sadagheh).
Competition and cooperation can be find out in consumption and earning in private sector and apply as a self-interest incentive. Competition in consumption leads to try to keep with the joneses in consumption، wastefulness and extravagance as well as luxury that are forbidden in Islam. Also it is not encouraged in the case of earning unless it is an example of competition and cooperation in charity which it happens whenever it is through the framework of rule، law and ethical principle of Islam.
The most important law principles are: justice، contracts mutual consent، knowing trade characteristic، fulfillment of a promise and contract incident condition، honesty in trades and contracts، principle of no harm، prohibition of Riba and hoarding (engrossment)، principle of observance system interest.
خلاصه ماشینی:
سپس با اسـتفاده از آيه ها و روايت ها نشان داده ميشود که رقابت و تعاون در خيرات مورد تشويق است و اسلام بـراي دستيابي به اهـداف ، نهادينـه کـردن ايـن دو اصـل رفتـاري را در جامعـه در همـۀ نظـام هـاي اجتمـاعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي لازم ميداند.
البته اين اشکال ها هرگز باعث نشده است نظام سرمايه داري از رقابت و کارکردهـاي آن چشم پوشد و چنين انتظاري نيز نبايد داشت ؛ زيرا فرايند و سازوکار ديگري که هم زمان از کارکردهاي رقابت و سازگاري با اصول ، مباني و هدف هـاي نظـام سـرمايه داري برخـوردار باشد، وجود ندارد، بنابراين ، راه حل عقلايي آن است که رقابت ، در جايگاه يکي از اصـول ، حفظ شود و کاستي هاي آن با تدبيرهاي ديگر برطرف يا جبران شود؛ يعني همان کاري کـه اکنون طرفداران جديد سرمايه داري انجام مي دهند.
بايد ملاحظه کرد آيا رقابت داروينيستي ، با ديدگاه هاي اسلامي درباره انسان و هدف هاي اقتصاد اسـلامي سازگار است ؟ اگر چنين نيست ، اسلام چه اصل يـا اصـول رفتـاري را پيـشنهاد مـي کنـد و کارکرد اين اصل رفتاري در نظام اقتصادي چيست ؟ رقابت آزاد به مفهوم «کوشش براي پيروزي بر رقيب براي رسيدن بـه امتيازهـاي اقتـصادي محدود» و «جدال براي بقا در بازار» بدون هيچ گونه احساس مسؤوليت درباره رقيب ، با اصـول و آموزه هاي اسلامي سازگار نيست .