چکیده:
رساله قشیریه یکی از منابع مهم تصوف اسلامی است که به وسیله ابوالقاسم قشیری، از علما و محدثان بزرگ سده پنجم هجری به زبان عربی نوشته شده است. از این کتاب ترجمه ای در دست است که ظاهرا« توسط یکی از شاگردان قشیری به نام ابوعلی عثمانی صورت گرفته و با تصحیح و استدراکات استاد بدیع الزمان فروزانفر به چاپ رسیده است. با وجود آنکه در قدیم بیشتر ترجمه ها به صورت آزاد صورت می گرفته- مانند مصباح الهدایه که ترجمه ای آزاد از عوارف المعارف است- و مترجمان کمتر به ترجمه تحت الفظی نظر داشته اند، به نظر می رسد مترجم رساله قشیریه توجهش بیشتر به ترجمه لفظ به لفظ بوده است. مقابله دقیق این ترجمه با متن عربی و تامل در متن مصحح نشان می دهد که در ترجمه فارسی کاستیهایی وجود دارد که در برخی قسمتها سبب اختلال در بیان موضوع و انتقال مفهوم اصلی رساله قشیریه شده است. مصحح کتاب به برخی از این کاستیها اشاره کرده و بخش دیگری از آنها مغفول مانده است. همچنین در تصحیح متن، به سبب موضوع اشکالاتی راه پیدا کرده و موجب شده است که در پاره ای از عبارتهای کتاب ابهام به وجود آید. در این مقاله چهار باب توبه، ورع، زهد و خلوت از این منظر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و کاستیهای ترجمه و تصحیح در این چهار باب تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
"متن عربی این جمله را اضافه دارد: یقال تاب ای رجع (168) (مرحوم فروزانفر نیز در پاورقی ترجمه رساله قشیریه به این نکته اشاره کرده است).
همان طور که مرحوم فروزانفر در پاورقی اشاره کرده، ادامه این جمله در متن عربی ترجمه نشده است: «و هذا الذی قالوه یحمل علی انه من امارات الزهد و الاسباب الباعثه علیه و المعانی الموجبه له» (202) - هیچ کس به من تقرب نکند به چیزی چنانکه به ورع (170).
مقایسه ترجمه رساله قشیریه با متن عربی نشان میدهد که مترجم بر خلاف شیوة رایج ترجمه در عصر خود، در نظر داشته مطالب کتاب را لفظ به لفظ و بدون تصرفات شخصی به فارسی برگرداند، اما گاهی وی از رعایت این نکته فاصله میگیرد که در غالب موارد خللی در ترجمه ایجاد نکرده است؛ مثلا" در ترجمه یک بار و دوبار برای مرات: - و اگر چنان بود که توبه بشکند یک بار و دوبار (139):« و ان نقض التوبه مره او مرات» (170).
اما گاهی مترجم با دور شدن از ترجمة لفظ به لفظ باعث ایجاد ابهام در معنی شده است، بخصوص که مانند عبارت زیر جمله عربی نیز تا حدی نارسا باشد: - گروهی گفتهاند نباید بنده به ترک حلال گوید به تکلف و زیادتی نجوید در آنچه بدان محتاج نیست.
در بعضی قسمتهای ترجمه رساله قشیریه، مترجم عین جمله عربی را تنها با جابهجا کردن ارکان جمله و یا تغییری اندک؛ مثلا" آوردن فعل جمله به فارسی در متن آورده است: - این معنی توبه است بر جهت تحدید و اجمال (137):« و هذا معنی التوبه علی جهه التحدید و الاجمال."