چکیده:
کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم یکی از کتابهای معتبر در شناخت اصطلاحات علوم مختلف
است. نویسندة آن شیخ محمد علی تهانوی از عالمان هند در سدة دوازدهم است. وی در این
کتاب میکوشد اصطلاحهای رایج و
پر کاربرد علوم را توضیح دهد. او افزون بر معنای لغوی، تعریفهای اصطلاحی را نیز به
تفکیک علوم مختلف آورده است. استفاده از منابع معتبر، تعریف صحیح اصطلاحها و بیان
تعریفهای مختلف آن در یک علم، از نقاط مثبت این کتاب است. در این کتاب، برخی
ضعفها و کاستیها نیز دیده میشود. ضعف در چینش اصطلاح، استفاده از منابع درجه
سوم، نبود آدرسهای دقیق، نبود شیوه واحد در تبیین اصطلاحها، نداشتن سیستم ارجاعی
کارا، استفاده از اصطلاحات غیرمرجح در برخی از مترادفات، تفکیک نشدن دقیق مباحث
اصطلاحات و تکرار برخی از مباحث از ضعفهای این کتاب است.
خلاصه ماشینی:
"برخی از موارد در نگاه اول، به نظر میرسد که نمایه مدخل قرار داده شده است، مانند " احصاء الاسماء الالهیه"، ولی با دقت در معنای آن معلوم میشود که اصطلاح عرفانی است؛ زیرا در ذیل آن میخوانیم: "هو التحقق بها فی الحضره الوحدیه بالفناء عن الرسوم الخلقیه و البقاء ببقاء الحضره الاحدیه.
در این کتاب، برای اهلسنت نیز مدخلی وجود ندارد و مطالب مربوط به آن را ذیل "السنه" آورده و در آن، وجوب اطاعت از سنت و صحابه را مطرح کرده است؛ بدون آنکه از فرقههای آن نام ببرد، اما در ذیل امامیه یا شیعه، اکثر مطالب را به فرقهها و اختلافهای آنها که برخی نیز نادرست است اختصاص داده است.
این اشکال، گونههای متعددی دارد که به برخی از آنها اشاره میشود: اول ـ گاهی مدخل مستقل برای اصطلاحی درنظر گرفته نشده است و مطالب مربوط به آن، در ذیل اصطلاح دیگری آمده است؛ در حالی که باید برای آن مدخل مستقلی قرار داد.
دوم ـ گاهی اصطلاحی به صورت مستقل آمده و مدخلی به آن اختصاص داده شده است، اما مباحث آن ذیل اصطلاح دیگری است.
ط) یکی از کاستیهای کشاف این است که به برخی از اصطلاحات مشهور و رایج در برخی از علوم نپرداخته است؛ برای مثال، در مدخلها از اصطلاح "الاعیان الثابته"، "الحضرت" یا "الحضرات"، "حضرات الخمس" و "التنزلات" که از اصطلاحات مشهور در عرفان است، نام نبردهاند.
گاهی مطالب مربوط به اصطلاحی به دلیل دوری از تکرار یا نداشتن اطلاعات مهم در ذیل اصطلاح دیگری مطرح میشود، اما چون این اصطلاح محل مراجعه استفادهکنندگان است، در ردیف الفبایی مدخلها میآید، ولی به مدخلی که مباحث ذیل آن آمده ارجاع داده میشود."