چکیده:
از نکاتی که این مقاله نمایان میسازد: 1. هر گزارة تفسیری نیاز به حجت قطعی و یا حجتی معتبر و مبتنی بر دلیلی قطعی دارد؛ 2. احادیث وجدانی (: مفید علم یا اطمینان) و احادیث معتبر عقلایی (: مفید وثوق نوعی) هم در حیثیت تعبدی و عملی، و هم در حیثیت واقعی و تفسیری آیات، حجتاند؛ 3. طیف احادیث غیر مورد وثوق، ولی مشمول توسعة تعبدی سیرة عقلا در حجیت خبر، تنها در حیثیت تعبدی و عملی آیات حجتاند؛ 4. با وجود نیاز هر دو طیف اخبار (عقلایی و مشمول توسعة تعبدی) به تأمین اعتبار از سوی شرع، راز این تفصیل در دامنة حجیت آنها، در سه نقطه نهفته است: الف) تعریف تفسیر و ماهیت واقعی آن، ب) وجود مسمای کشف و انکشاف واقعی در خبرهای معتبر عقلایی، ج) نبود چنین میزانی از انکشاف و دلالت در احادیث توسعة تعبدی؛ 6. در حجیت احادیث عقلایی، تفصیل بین گزارههای علمی و عملی، روا نیست؛ لیکن پیدایش وثوق به صدور و یا تحقق شرط حجیت ظهور در گزارههای مختلف، عملا تابع میزان اهمیت و خطیر بودن آنهاست؛ 7. بررسی فواید احادیث تفسیری نامعتبر؛ 8. حالات تعارض احادیث تفسیری با کتاب و سنت و قواعد حل تعارض؛ و...
خلاصه ماشینی:
برخی نیز، بر اساس نظریة توسعة تعبدی سیرة عقلا در حجیت خبر، از مبنای مورد تحقیق در این مقاله پیروی کرده، معتقدند که حجیت خبر ثقه، مخصوص حوزههای تعبد برداری چون ثقه است؛ زیرا گزارههای غیر تعبدی، اعم از تفسیری و کلامی و غیره، جز با دلیل مفید وثوق و اعتماد وجدانی قابل اثبات نیستند.
البته پیدایش وثوق به صدور و یا احراز نبود قرینه بر ارادة معنای خلاف ظاهر ـ که شرط حجیت ظهور است ـ در گزارههای مختلف غیر تعبدی، به تبع میزان اهمیت و خطیر بودن آنها میتواند متفاوت باشد؛ به گونهای که بسا در مواردی جز با خبر و دلیل قطعی یا اطمینانی، اعتماد و وثوق پیدا نمیشود؛ همچنان که در غالب موارد، با خبر ثقه، یا موثق و احیانا با خبر حسن، وثوق و اعتماد وجدانی حاصل میگردد و در نتیجه، مفهوم کشف و تفسیر صدق میکند؛ یعنی میزانی از وضوح و انکشاف حاصل میگردد که مسمای کشف و تفسیر و دلالت، بر آن صادق باشد.
به عبارت دیگر، این نظریه، میان خبر موثوق الصدور و خبر ثقه در حجیت، تفصیل میدهد؛ زیرا خبر مورد وثوق را پیوسته در گزارههای تفسیری و غیر تفسیری، همانند گزارههای فقهی حجت میشمارد؛ ولی خبر ثقه را، اگر موثوق الصدور نباشد، تنها در گزارههای تعبدی، یعنی فقهی، حجت میشمارد، نه در حوزهای فراتر از محدودة اعتبار و تعبد؛ زیرا اگر خبر ثقه مفید ظنی کمتر از میزان موجب وثوق و اعتماد وجدانی باشد، مفهوم تفسیر ـ که لازمهاش پیدایش مسمای کشف و انکشاف وجدانی است ـ تحقق نخواهد یافت.