چکیده:
این مقاله فرهنگ عرب پیش از اسلام را براساس دلالتهای موجود در زبان عربی بررسی میکند،اما پیش از پرداختن به دلالتهای لغوی به تحلیل این نمادها از بعد نظری میپردازد. در فتح باب این بخش به معرفی خاستگاه زبان عربی و قوم عرب و آنگاه به تحلیل ریشه و پیشینه زبان و خط و پیدایش عربی فصیح پرداخته شده است و سپس معنای جاهلیت را می شکافد. محدوده عصر جاهلی نمایانشده به تلحیل ادیان و علوم و معارف آن دوره میپردازد. آنگاه در شعر و نثر جاهلی تأمل و نگرشی تحلیلی انجام شده و سخن از محافلی به میان آمده است که به مانند آکادمیهای علمی جدید به نقد و بررسی شعر عنایت میکردند و در هر کجا که لازم باشد،نمادهای فرهنگ عربی با آیات قرآنی تطبیق داده شده است.
خلاصه ماشینی:
"در معلقه عمروبن کلثوم نیز آمده است: ألا لایجهلن أحد علینا فنجهل فوق جهل الجاهلینا زوزنی در شرح این بیت میگوید: هان،هیچکس با ما سفاهت نکند،چه اگر چنین کند مافوق سفاهتشان با آنان سفاهت ورزیم به مانند کلام الهی که فرمود: «جزاء سیئهء سیئهء مثلها» یا «و مکروا و مکر الله»، جزای هر عملی را همان عمل میداند؛به عبارتی بیت میگوید:«اگر کسی با ما شرارت کند ما بیش از همه خیرهسری و شرارت کنیم»(زوزنی،2891:721).
او در ادامه سخن میگوید که:«باید در این مورد با احتیاط برخورد کرد و شایسته نیست همه عربان پیش از اسلام را چنین بپنداریم بلکه با توجه به وجود جامعهای طبقاتی،طبقهای را به روشنفکرانی اختصاص میدهیم که برخوردار از ثروت و جاه و ذکاوت و علم بودند و طبقهای را به عامه که تقریبا هیچیک از اینها را نداشتهاند»(همان).
2-خطابه نوشتههای چندانی از دوره جاهلی جز اندکی به دست ما نرسیده استن تا درباره خطابه به بررسی و تحلیلی کاملا علمی دست یابیم اما قرائن و شواهدی وجود دارد که نشان از وجود صنعت مترقی خطابه در آن عصر دارد؛برای نمونه اشارهای است که قرآن کریم به وجود کاهنان در آن دوره میکند و آن زمانی بود که پیامبر(ص) آیات را بر زبان جاری ساخت،برخی مشرکان گفتند که کلام او کلام کاهنان است.
به نظر میرسد علاوه بر وجود شعر،که نقش اصلی در یکی از نمادهای فرهنگ جاهلی را ایفا میکند،وجود خطابه در حدی ناچیز به غنای این فرهنگ میافزاید؛ چرا که در عصر جاهلی،خطابه نقش بسیار زیادی در امور تربیتی و رشد فضائل اخلاقی دارد؛آنگونه که چنین تأثیر بسزایی را در خطابههای قس بن ساعده ایادی در بازار عکاظ آن هم در برابر پیامبر اکرم(ص)ملاحظه میکنیم."