چکیده:
این مقاله با هدف تحلیل و بررسی روند شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهر زابل،به بررسی دورههای مختلف شهرنشینی اعم از پیدایش و گسترش،علل و زمینهها و بستر مساعد،چگونگی و چرایی این توسعه پرداخته است تا در بعد کاربردی بستر مساعد و مناسبی برای هرگونه برنامهریزی شهری،تصمیمگیری و سیاستگذاری در این شهر و منطقه باشد و برنامهریزان را چراغ راه مفیدی به حساب آید. روش کار در این پژوهش؛توصیفی-تحلیلی است که با نگاه قیفی به روند شهرنشینی و توجه به گذشته به منظور تصمیمگیری منطقی در حال و با بهرهگیری از مطالعات کتابخانهای و میدانی،جدولها،نقشهها و نمودارهای مورد نیاز به تجزیه و تحلیل مطالب پرداخته است.برخی از مهمترین نتایج این تحقیق عبارتند از: -قدمت طولانی مدت شهرنشینی در منطقه به قبل از میلاد مسیح(3200 سال قبل از میلاد) بازمیگردد. -پیدایش و پویایی شهر زابل ناشی از؛شرایط منطقهای(خاک مساعد و آب کافی)و فرامنطقهای(هیرمند و افغانستان)بوده است. -شهرنشینی در این منطقه از روال منطقی تبدیل روستا به شهر تبعیت میکند(تبدیل روستای حسینآباد به شهر زابل). -بیشترین توسعه و گسترش فیزیکی شهر زابل ناشی از شرایط به وجود آمده پس از انقلاب اسلامی بوده است.
خلاصه ماشینی:
"-------------- (1)- Bernd Rist (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 2-شهرهای باستانی سیستان ماخذ:پلشیر،46:9731 در واقع پیدایش شهر زابل به عنوان مرکز سیستان در اواخر دوران قاجاریه پاسخی به نیازهای سیاسی،اقتصادی و اجتماعی منطقه و کشور،پس از تقسیم سیستان بین دو کشور ایران( km 2818)و کشور افغانستان( km 4699)«براساس حکمیت گلد اسمیت»بوده است.
از طرف دیگر،شهر در این دوره،تنها کارکرد سیاسی و اداری داشته است و سایر کارکردهای آن بسیار محدود بوده است در نتیجه جذابیتی برای مهاجرت نداشت و لیکن پس از این دوره و وقوع اصلاحات اراضی در سال 2431 و تبعات منفی آنکه پس از سال 5431 نمایان گردید؛به اضافه خشکسالی شدید سال 9431 در سیستان ناشی از قطع آب ورودی هیرمند بر شدت مهاجرتهای روستایی افزود،اما شهر زابل گنجایش خیل عظیم روستاییان مهاجر را نداشته و درصد کمی را پذیرا شد و عمده مهاجرین به سایر شهرها و استانها از جمله گرگان و گنبد کوچ کردند.
نقطه عطف مهاجرتهای روستایی به شهر زابل در دهه بعد از آن( 5731)متجلی گردید؛پس از انقلاب اسلامی،به دلیل گشایشی که قبل از آن در درآمدهای نفتی کشور در اوایل دهه 05 به وجود آمده بود،سرمایهگذاری قابل توجهی در شهرها از جمله شهر زابل انجام گرفت و بسیاری از زیرساختها از قبیل؛احداث خیابان،گسترش شبکههای آب،برق،تلفن،توسعه اداری و تأسیسات و تجهیزات شهری باعث شد که در سال 5631 جمعیت شهر زابل به بیش از 3 برابر دههء قبل از آن یعنی به بیش از 57 هزار نفر افزایش یافته و توسعه فیزیکی شهر زابل بیش از 7 برابر بوده و به 0021 هکتار برسد،که این رشد نامعقول ناشی از مهاجرتهای فرامنطقهای و درونمنطقهای،الحاق روستاهای اطراف به پیکره اصلی شهر بوده است(بزی،3831:19)."