چکیده:
در اردیبهشت و خرداد ماه سال جاری (1387) دو نشست علمی، با عنوان «مفهومشناسی تفسیر قرآن به قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی» از سوی گروه تفسیر و علوم قرآن موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به صورت سخنرانی و میزگرد، در این موسسه برگزار شد. آنچه در این شماره تقدیم میشود، سخنرانیهای این دو نشست است که توسط اساتید ارجمند حجتالاسلام والمسلمین محمود رجبی،* حجتالاسلام والمسلمین علیاکبر بابایی** و محقق محترم حجتالاسلام والمسلمین دکتر امیررضا اشرفی*** در باب موضوع نشست ایراد شده است. متن سخنرانیها پس از پیاده شدن از نوار، در اختیار سخنرانان محترم قرار گرفت، و پس از اصلاح و تکمیل توسط آنان، در دفتر مجله مختصرا تنقیح و ویرایش شد و به صورت حاضر تنظیم و سامان نهایی یافت. انشاءالله در شمارة بعدی مجله، گفتوگوی اساتید و محققان شرکتکننده در میزگرد هر دو نشست، پیشکش قرآنپژوهان خواهد شد. ترتیب سخنرانیها بر حسب توالی ارائة آنها در نشست است.
خلاصه ماشینی:
"اینکه معنا یا مراد آیهای را به کمک آیة دیگر روشن و آشکار کنیم ابهام ندارد و در آن بحثی نیست؛ یعنی اگر مفاد استعمالی یا مراد جدی آیهای نامعلوم باشد، با تدبر در سیاق یا تدبر در آیات دیگری که مربوط به این آیه هست، معلوم کنیم که مفاد استعمالی و مراد جدی آن چیست، در این بحثی نیست؛ بحث در این است که آیا ایشان از «بالقرآن» انحصار را اراده کردهاند یا خیر؟ آیا میخواهند بفرمایند که ما باید قرآن را فقط به وسیلة خود قرآن تفسیر کنیم (تفسیر به همان معنایی که بیان شد)، یا اینکه مرادشان این است که در تفسیر باید از قرآن نیز به عنوان یک منبع، بلکه مهمترین منبع استفاده شود.
گرچه برخی عبارتهای وی چنین توجیهی را تأیید میکند، با توجه به اینکه ایشان تفسیر را «بیان معانی آیات قرآن و کشف مقاصد و مدلولهای آن» تعریف کرده و طبق توضیحی که داده شد، منظور از کشف مقاصد مراد جدی آیات است، این توجیه بعید به نظر میآید؛ زیرا تردیدی نیست که مراد جدی بسیاری از آیات به کمک روایات به دست میآید و به تعبیر دیگر، مقاصد بسیاری از آیات را بدون کمک گرفتن از روایات نمیتوان به دست آورد، مگر اینکه تفسیر را به بیان مراد استعمالی آیات محدود بداند، که این نیز بعید است.
وی معتقد است که شأن پیامبر در تفسیر، شأن معلم قرآن است و تعلیم، عبارت است از اینکه معلم آگاه و خبره، ذهن متعلم و یادگیرنده را به آنچه فهم آن و دستیابی به آن دشوار است، راهنمایی کند، نه به آنچه فهم آن بدون معلم محال است؛ یعنی آنچه در روایات به عنوان تفسیر بیان شده، با تدبر و تأمل در خود آیات قرآن قابل استیفاست و آیه بر آن دلالت دارد، اما روایات راه را برای کشف مقصود خداوند، هموار میسازد."