خلاصه ماشینی:
"در میان دولتمردان دورهی تسلط مغول بر آسیای شرقی و ممالک اسلامی تا مرزهای اروپا و به دنبال آن تشکیل و تأسیس حکومت ایلخانی را بدون تردید میتوان یکی از شگفتآورترین ادوار تاریخ جهان و ایران و نقطه عطف اساسی در تاریخ ایران دورهی اسلامی دانست نیز خواجه نصیر توسی،که از احیاگران تشیع در عهد مغول بود،رسالهی فارسی«الاوصاف و الاشراف»خود را به نام پسر وی بهاء الدین نوشته است.
اوضاع سیاسی عصر مؤلف عطا ملک در حدود یک سال و پنج ماه در اردوی منگوقاآن در قراقروم توقف نمود و چنانکه در دیباچه کتاب خود بیان میکند؛ در همین مدت توقف وی در دربار منگوقاآن بود که جمعی از دوستان و نزدیکان وی اشاره کردند که اخبار و اطلاعات قوم مغول را در قالب کتابی تاریخی بنویسد.
جوینی در این کتاب به علل حقیقی شکست خوارزمشاهیان و انقراض مدنیت ایرانیان در برابر حمله مغول و علل واقعی پیشرفت کار چنگیز و اتباع خونریز او میپردازد و از این حیث منحصر به فرد است در بسیاری از نثرهای تاریخی دوره مغول که چیزی کمتر از یک قرن بوده،اطناب به کار رفته است.
در هیچ دورهای از ادوار ادبی ایران،فن تاریخنویسی تا این حد پیشرفت نکرده،و آثاری به عظمت و اهمیت کتابهای دوره ایلخانان به وجود نیامده است ریختن تشکیلات مملکتی به دست آنان و حکومت متمادی قوم مغول و سکونت آنها در این کشور و به کار داشتن یاسای چنگیزی و اداره مملکت با اصلاحات خاص مغولی و نظایر این علل و اسباب،زبان ترکی و خصوصا ترکی مغولی خیلی بیشتر از آنچه رد قرن ششم دیده شده است،در ایران متداول شد و حتی بعضی از آنها چنان در متون تاریخی-ادبی راه یافت که هنوز به صورت کلمات متداول در ایران به کار میرود."