خلاصه ماشینی:
"البته در این دورهها مراد از دولت دینی، چیزی جز خلافت تاریخی بغداد نبود و این اندیشمندان به درستی این گونه از اندیشمندان سیاسی بر وجود دولت غیر دینی/دنیوی (اگر این تعبیر را بتوان از لحاظ تارخی در این دوره به کار برد) است که در اینجا باید برای نمونه از ابن مقفع(متوفی 137 ق)یاد کرد که در الادب الکبیر از سه گونه«ملک»سخن به میان آورده است:«الملوک ثلاثه،ملک دین،و ملک حزم،و ملک هوی...
البته میان نظریهپردازان اندیشه سیاسی ایرانی که متکی بر ادبیات ساسانی و دنبالههای (به تصویر صفحه مراجعه شود) آن در قرون نخستین اسلامی بودند از یک سو و نظریهپردازان «سیاست شرعی»و خلافت از دیگر سو در توجیه و ارائهء مفهومی از«سیاست»اختلاف نظر وجود داشت و این همه در حالی بود که ادبیات سیاسی یونانی نیز به عربی ترجمه میشد و همگان را تحت تأثیر قرار میداد.
27 مهمترین اقدام او کوشش وی برای مصالحه میان علما و قدرت سیاسی و بهرهگیری از آنان برای ساختن ایدئولوژی یکپارچه برای دولت بود که از طریق ایجاد نظامیههای بغداد و نیشابور و دیگر شهرها انجام گرفت که گرچه از مذهب شافعی حمایت میکردند،نباید از یاد برد که این اقدامات تحت حمایت و اشراف سلاطین سلجوقی بود که حنفی بودند و حمایت حنفیان را برای خود تضمین کرده بودند.
30آنچه مسلم است تأیید مذهب سنی و تبدیل کردن آن به مذهب رسمی دولت و همبستگی دینی تحت سیادت سیاسی دولت و در برابر خطر فاطمیان مصر از یک سو و نزدیک شدن به علما و بهرهگیری از تأیید علما نسبت به حکومت برای ترمیم مشروعیت حاکمیت و در عین حال اعمال کنترل بر علما،مهمترین اهداف خواجه نظام الملک در تأسیس نظامیه بوده است."