چکیده:
بررسی مهارتهای ارتباطی و اجتماعی در کتابهای درسی تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی تحصیلی (تحلیل محتوا)
یارعلی جواد*,شواخی علیرضا,عریضی فروغ السادات
* دانشگاه پیامبر اعظم (ص)، مرکز تربیت معلم و آموزش عالی استان اصفهان
پژوهش حاضر با هدف دستیابی به میزان و سهم تاثیر محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دوره راهنمایی تحصیلی در ایجاد مهارتهای ارتباطی دریافت، پردازش و پاسخ در سه حیطه شناختی، عاطفی و روانی- حرکتی با بهره گیری از روش تحلیل محتوا و ابزار «سیستم مقوله بندی متغیرهای مربوط به مهارتهای ارتباطی» انجام شده است. در مجموع 278 صفحه تجزیه و تحلیل شد و واحد تحلیل صفحه بود. 37 درصد صفحات «متن و عکس» و 27 درصد «متن» بوده است. «فعالیت» 35 درصد از محتوای کتابها و «متن نوشتاری» 45 درصد از آن را به خود اختصاص داده است. 12 صفحه هیچ مهارتی نداشته است. مهارت «برقراری ارتباط» بیش از بقیه (72 درصد) و مهارت «برقراری ارتباط با جنس مخالف» کمتر از بقیه (49 درصد) در محتوای کتابها وجود داشته است. در میان مهارتهای جرات ورزی، مهارت «شناخت حقوق خود و دیگران» و مهارت «تعریف و تشکر از دیگران» (69 درصد)، در میان مهارتهای همکاری، مهارت «همکاری در جامعه» (54 درصد)، در میان مهارتهای خودگردانی، مهارت «استقلال مالی و معنوی» (34 درصد)، در میان مهارتهای مقابله ای، مهارت «جلب حمایت و موافقت دیگران» (55 درصد) و در میان مهارتهای مربوط به جامعه، مهارت «شناخت و رعایت قوانین جامعه» (56 درصد) بیش از مهارتهای دیگر مطرح شده اند. در مجموع کتابها از نظر ایجاد و پرورش مهارتهای ارتباطی بسیار غنی و قوی بوده و زمینه لازم را برای رشد اجتماعی و ارتباطی دانش آموزان فراهم کرده است. بنابراین پیشنهاد می شود ضمن تکرار پژوهش روی کتابهای دیگر برای معلمان، دوره های آموزش ضمن خدمت و برای والدین جلسات آموزش خانواده به صورت پایه ای و منسجم برگزار شود. همچنین با شناسایی و کمک به دانش آموزانی که در فرایند رشد اجتماعی و عاطفی دچار مشکل هستند می توان آینده ای بهتر را برای جامعه رقم زد.
خلاصه ماشینی:
لذا با توجه به اینکه دورهء راهنمایی با گذر دانشآموزان از کودکی به نوجوانی و بلوغ همراه است و رشد اجتماعی،هویتیابی و استقلالیابی فرد از خانواده و والدین از اصلیترین ویژگیهای رشدی این دوره است،کتابهای تعلیمات اجتماعی باید بیش از دیگر کتابها ایجادکنندهء مهارتهای ارتباطی و اجتماعی در فراگیران باشند.
وجود بخشهایی مانند«بحث و فعالیت»(15 درصد محتوا)،«تمرین و تکلیف»(20 درصد محتوا)«راهنمایی»(16 درصد محتوا)و حتی خیلی از توضیحات متن یا موضوعات تصاویر(موضوع 23 درصد تصاویر فعالیتهای اجتماعی است)میزان مشارکت و فعالیت دانشآموزان و ارتباط مستمر و تعامل قوی و عمیق آنان با یکدیگر و با معلم را نسبت به قبل افزایش میدهند و از این نظر میتوان گفت کتابهای تعلیمات اجتماعی از نظر دربرداشتن مهارتهای ارتباطی و اجتماعی یا زمینهسازی برای یادگیری،توسعه و تعمیق این مهارتها غنی و قوی هستند.
براساس تحلیل نمرهء کلی میتوان نتیجه گرفت که کتابهای تعلیمات اجتماعی دورهء راهنمایی،از نظر ایجاد و پرورش مهارتهای اجتماعی و ارتباطی-لا اقل در درون محتوای خود-بسیار غنی و قوی هستند و زمینهء لازم را برای رشد اجتماعی و ارتباطی دانشآموزان فراهم کردهاند.
یافتههای فوق نشان میدهند که هم در مقیاس کلی و هم در هریک از خرده مقیاسها،محتوای کتابهای تعلیمات اجتماعی دورهء راهنمایی،از نظر داشتن مهارتهای ارتباطی و اجتماعی و نقش و تاثیری که میتوانند در ایجاد و تقویت این مهارتها در دانشآموزان و یاری رساندن به بهبود رشد اجتماعی آنان داشته باشند،وضعی مطلوب و مناسب دارند.
همچنین میتوان نتیجه گرفت که اگر کتابهای تعلیمات اجتماعی دورهء راهنمایی به شیوهای دیگر-مطابق با الگوی سه مرحلهای مهارتهای ارتباطی-نیز مورد بررسی قرار گیرند،دارای محتوایی غنی هستند و هریک از این مهارتها را نیز دارند،به گونهای که در بیش از 85 درصد صفحات کتابها حد اقل یکی از مهارتهای دریافت، پردازش یا پاسخ وجود داشتهاند.