چکیده:
در آستانه ورود به هزاره جدید،پدیدهء «شهری شدن جهان»حکایت از تولد نوعی «سیارهء شهری»دارد.ازآنجاکه این پدیده با قطبی شدن و تمرکزگرایی جمعیت همراه است، توازن نظامهای اسکان را برهم میزند و اصلاحات ساختاری را در نظام سکونتگاهی کشورها ضروری میسازد.بیشتر مطالعات موجود در زمینه جمعیت مناطق شهری جهان و روند شهرنشینی،گرایش به بررسی ابرشهرها و کلان شهرها و مسائل مبتلا به آنها دارند.با نگاه به کل جمعیت دنیا،«فقط 7 درصد از مردم در شهرهای جهانی و حدود 14 درصد از آنها در کلان شهرهایی با بیش از 5 میلیون نفر جمعیت به سر میبرند؛و این درحالی است که مراکز شهری کوچک و متوسط بیش از 50 درصد از جمعیت شهرنشین جهان را تشکیل میدهند»1. این مراکز باوجود جمعیت زیادشان،چندان مورد بررسیهای علمی قرار نگرفتهاند و به رغم وظیفهء دولتهای امضاکنندهء دستور کار 21،مبنی بر تقویت شهرهای متوسط در قالب برنامههای توسعه،هنوز نقش و جایگاه آنها در اغلب موارد مبهم مانده است.یکی از اهداف این مقاله،طرح جدی اهمیت موضوع و جلب نظر تصمیمگیران و تصمیمسازان به کمبود پژوهش دربارهء کارکرد و نقش شهرهای متوسط،و طرح چند نمونه از پرسشهای موجود در این زمینه برای تحقیقات بعدی است. این نکته که زمینه گستردهای برای تحقیق در این باره وجود دارد،مورد تأکید متخصصان بین المللی نیز هست و لازم است پژوهشگران علاقهمند و کارشناسان و مدیران ذیربط،با اهمیت بین المللی شهرهای متوسط واعلامیهها و برنامههای موجود در این زمینه آشنا شوند.یکی از این موارد،بیانیهء انجمن بین المللی معماران و شورای شهر«للیدا»ست. هدف دیگر مقاله،بیان نکات عمدهء اعلامیه مذکور و تأکید بر جایگاه جهانی و بین المللی مقولهء مورد بحث به منظور آشنایی بیشتر دانشپژوهان است.
خلاصه ماشینی:
"مقدمه مدتهاست که نقش شهرهای متوسط در توسعه ملی و در رفع معضلات ناشی از تمرکزگرایی و قطبی شدن شهرنشینی،درمحافل علمی و همایشهای بین المللی و در بیانیههای جهانی-از جمله«دستورکار12»-مورد تأکید قرار گرفته است و کشورهای جهان موظف به حمایت از این شهرها به عنوان عناصر اصلی نظام شهری شدهاند.
چنین پژوهشهایی باید فرضیات موجود را مورد آزمایش قرار دهند و به پرسشهایی از این قبیل پاسخ گویند: *آیا به راستی شهرهای متوسط با درجه بالایی از امکان مشارکت ساکنان،زمینه بهتری را برای همبستگی اجتماعی فراهم میآورند؟ *آیا اندازه متوسط مراکز شهری اجازه میدهد که ارتباط مطلوبتر و معقولتری با طبیعت برقرار شود و امکان بازیافت پسماندهای شهری نیز در مقایسه با شهرهای بزرگتر،افزایش یابد؟ *آیا تمرکززدایی هشری و حمایت از شهرهای متوسط،توازن و پایداری نظام شهری جهان را(در شرایط جهانی شدن شهرنشینی)افزایش میدهد؟ *آیا برنامهریزی کالبدی در مقیاس شهری متوسط استفاده کاراتر از زمین را(در مقایسه با شهرهای بزرگ و کوچک)تأمین میکند؟ *چگونه میتوان با تقویت شهرهای متوسط با آثار رشد بیرویه تمرکزهای شهری مقابله کرد؟آیا سازوکار و پویایی این امر به حد کافی شناخته شده است؟ و بسیاری پرسشهای دیگر،که عرصه تحقیق گستردهای را پیش روی پژوهشگران میگشاید.
(01)- "UIA'99" برنامهء کاری اتحادیه بین المللی معماران (UIA Work Programme) برای سال 1991 است که تحت عنوان «شهرهای متوسط شهرنشینی در جهان»اجرا شده و هدف عمدهء آن مطالعه نقش شهرهای متوسط در روند جهانی شدن اقتصاد و یافتن راه حل مسایل ناشی از آن و تعریف وظیفه برای برنامهریزان شهری و معماران است."