خلاصه ماشینی:
"آنچه بازرگانان ایران را از همتایان آنها در سایر مناطق خاورمیانه متمایز میکرد این بود که بازرگانان مسلمان و بومی در دیگر کشورها تسلط خود را در رقابت با مسیحیان،چه بومی و چه خارجی از دست دادند اما در ایران غالب فعالیتهای تجاری در اختیار بازرگانان مسلمان بومی باقی ماند و از میان تمام اقشار جامعه طبقهء تجار ایرانی از رشد بازرگانی ایران با دنیای خارج بیشترین بهره را بردند.
چرا پیدایش این طبقهء کارآفرین بومی عامل ظهور جماعت تجار پرقدرت در ایران شد،اما این اتفاق در مصر و امپراتوری عثمانی رخ نداد؟پاسخ درخور به این پرسش،به پرسش دیگر ما نیز که همانقدر اهمیت دارد پاسخ میدهد:چرا ایران که کمترین گرایشات غربی در منطقه را داشت «به اولین کشور خاورمیانه تبدیل شد که مشروطهای با مدل غربی و لیبرال در آن به وجود آمد؟ انقلاب سال 4231/6091 ق یا 5821 ش ایران[انقلاب مشروطه]تنها انقلاب معاصر در خاورمیانه بود که با هدف مشخص خاتمه دادن به حکومتی استبدادی و برپا ساختن یک دولت مشروطه و پارلمانی به منصهء ظهور رسید؟»38 سه عامل در بروز این پیشامد منحصر به فرد در ایران مؤثر بود:اولا،در اوایل قرن نوزدهم، بسیاری از شرکتهای تجاری و بازرگانان خارجی،از جمله بسیاری از ارمنیهایی که تابعیت روسیه را پذیرفته بودند،ایران را ترک کردند.
F. Nowshirvani,The Beginning of Commercialized Agri culture in Iran,in Islamic (Middle East,100-1900 Studies in Economic and Social History,ed by A."