چکیده:
یکی از منابع اثبات آموزههای دینی، روایات است. روایات متواتر و روایات آحاد محفوف به قرائن قطعی در حوزههای فقه، علم کلام، تفسیر قرآن، تاریخ و مانند آن مورد بهرهبرداری قرار میگیرند. گرچه روایات آحاد معتبر ظنی، دستمایه فقها برای استخراج احکام فقهی میباشند؛ اما آیا از روایات آحاد معتبر ظنی میتوان در موضوعات غیرفقهی از جمله مسائل اعتقادی استفاده کرد یا خیر؟این نوشتار با بررسی آراء و اقوال اندیشمندانی که در اینباره اظهارنظر کردهاند و با بهرهگیری از روش کتابخانهای، با هدف ارائه پاسخی درخور به سؤال مذکور سامان یافته است.برخی یافتههای این پژوهش عبارتند از: حفظ مرزبندی بین اخبار متواتر، روایات آحاد قطعی و ظنی، حیثیت صدور و دلالت روایات و نیز شیوه استنتاج در مباحث عقلی و نقلی.
خلاصه ماشینی:
"در هر دو صورت، ملاک حجیت اخبار مطلق است؛ یعنی هم شامل احکام عملی فقهی میشود و هم شامل مسائل غیرفقهی و مواردی که دارای اثر عملی نیست : اگر مدرک حجیت را بنای عقلا دانستیم، با ملاحظه اینکه عقلا اعتمادشان بر خبر واحد فقط در مواردی نبوده است که بر آن اثر عملی مترتب میشده و بین اینگونه موارد و جایی که اثر عملی نداشته فرقی نمینهادهاند و در همه موارد با آن همانند قطع عمل مینمودهاند، دیگر جایی برای منحصر نمودن حجیت خبر واحد در خصوص مواردی که دارای اثر عملی باشد باقی نمیماند و باید پذیرفت که روایات در باب تفسیر به طور مطلق، یعنی بدون توجه به اینکه مربوط به آیات احکام باشند یا غیر احکام، از اعتبار و حجیت برخوردارند و ...
به دلیل آنکه دایره معالم دین (نشانهها و علایم دین) فقط منحصر در احکام شرعی و فقهی نیست و شامل همه معارف دینی از قبیل مسائل اعتقادی، تفسیری، فقهی، تاریخی و مانند آن میشود، پس میتوان نتیجه گرفت کلیه اخبار واحد راویان ثقه در زمینههای فقهی و غیرفقهی مورد قبول امام معصوم 7 قرار گرفته است و دیگران نیز باید به روایات آنان مراجعه کنند.
1 از نظر علامه طباطبائی، حدیث بیواسطه در حکم آیات قرآن کریم است، اما حدیث با واسطه، نحوه برخورد با آن در زمینه مسائلاعتقادیبامسائلفقهیوعملیمتفاوتاست : حدیثی که بدون واسطه از زبان خود پیامبر یا ائمه اهلبیت شنیده میشود، حکم قرآن کریم را دارد، ولی حدیثی که با واسطه به دست ما میرسد عمل شیعه در آن به این ترتیب است که در معارف اعتقادی که به نص قرآن کریم علم و قطع لازم است، به خبر متواتر یا خبری که شواهد قطعی به صحت آن در دست است عمل میشود و به غیر این دو قسم که خبر واحد نامیده میشود اعتباری نیست."