چکیده:
قرآن کریم در آیات متعددی، با تعبیرهای گوناگون، درباره شفاعت سخن گفته که برخی از آنها بر وجود شفاعت دلالت میکند. پدیدآورندگان «تفسیر المنار» شفاعت را به معنای تسلط اراده شفاعتکننده بر اراده خدای متعال پنداشته و با محال شمردن آن، تمام آیات قرآن را نافی شفاعت میدانند. حال آنکه شفاعت به معنای تسلط اراده شفاعتکننده بر اراده خداوند نیست تا لازمهاش تغییر علم ازلی خدا و در نتیجه محال باشد، بلکه شفاعت تشریعی، قانونی الهی است که بر قوانین مربوط به مجازات حاکم میباشد.در این پژوهش برآنیم تا تفسیر پدیدآورندگان تفسیر المنار از آیات شفاعت را نقد و بررسی کنیم، بدین منظور پس از بیان دلیل عقلی و مستندات قرآنی ایشان، دلالت آیات بر وجود شفاعت را اثبات و ادله آنها را بررسی خواهیم کرد. در برخی از آیات قرآن درباره وساطت اسباب و علل طبیعی نیز شفاعت به کار رفته است، از اینرو، در فرجام، این آیات را بیان و دلالتشان بر شفاعت تکوینی را بررسی خواهیم کرد. روش پژوهش در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی میباشد.
خلاصه ماشینی:
"نصربن محمدبن احمد سمرقندی (م 375ق) وی آیات مشتمل بر استثنا را مثبت شفاعت دانسته است؛ از جمله ذیل آیه (من ذا الذی یشفع عنده إلا بإذنه) (بقره : 255) مینویسد: این آیه دلیل بر اثبات شفاعت است؛ چراکه فرمود: (إلا بإذنه) و این استثنا دلیل بر این است که به اذن خدای متعال برای انبیا و صالحین اجازه شفاعت خواهد بود.
6. محمدبن احمد قرطبی (671ق) وی ذیل آیه (من ذا الذی یشفع عنده إلا بإذنه) مینویسد: در این آیه تثبیت شد که خداوند برای هر کسی که بخواهد ـ که ایشان پیامبران و علما و مجاهدان و ملائکه و غیر ایشان از کسانی است که خداوند شرافتشان بخشیده ـ اجازه شفاعت کردن میدهد و ایشان شفاعت نمیکنند، مگر برای کسی که مورد رضای خدای متعال است؛ همانگونه که خداوند فرمود: (ولا یشفعون إلا لمن ارتضی.
ابوحیان اندلسی (م 754ق) وی پس از یادآوری استناد معتزله به ظاهر آیات نفیکننده شفاعت، برای نفی شفاعت از اهل کبائر مینویسد : اصحاب ما این آیات را مختص کافران میدانند 3 و نیز در تفسیر جمله شریفه (من ذا الذی یشفع عنده إلا بإذنه) میگوید: این آیه دلالت میکند که برخی به اجازه خداوند شفاعت میکنند.
وی بنابر این احتمال، استثنای (إلا من اتخذ عند الرحمن عهدآ) را منقطع دانسته و در معنای عبارت مزبور مینویسد: یعنی: ولی کسی که از نزد خدای رحمان عهدی اخذ کرده باشد برایش شفاعت میشود و بنابراین احتمال، مراد از عهد ایمان است."