چکیده:
از گذشتههای دور هنرخوشنویسیو تذهیباز جمله ارکان اصلی درحوزه کتابآرایی به حساب میآمد و همواره مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده است.با این حال به تفاوتهای عمده میان آنها(در قالب مکاتب و شیوههای مختلف)کمتر توجه کردهاند.هرچند تذهیباز جمله هنرهای مستقل و ظریفه اسلامی(از قرون اولیه تا دوران معاصر)بهشمار میآید،اغلب آن را زیرمجموعهای ازمینیاتوریا خوشنویسی دانستهاند. سیر تحولات هنر خوشنویسی و تذهیب،همواره با تأملی در دیگر هنرهای وابسته-همچون کاغذسازی،صحافی و تجلید-در گستره هنرکتابآراییقابل بررسی است،آنچنانکه بدون شناخت و توجه به رابطه میان خوشنویسی و تذهیب و همچنین تأثیر هریک بر دیگری،نمیتوان به ماهیت اصلی آنها دست یافت. باید ریشه هنر کتابآرایی را در سدههای هشتم و نهم هجری و قوام و تکاملش را در مکتب شیراز و در میان شیوههای پیشین و همزمان با آن سراغ گرفت.در این رهگذر هنرمند ایرانی گاه تأثیرپذیر و گاه اثربخش بوده است. با این حال حاصل کار هنری یکسره اصیل و ایرانی است. در سده هشتم و همزمان با حکومت ایلخانان مغول در ایران،شیراز که بهواسطه هوشیاری حکمرانانش از حملات مغولان در امان مانده بود،محیط امنی برای ادامه سبک کهن کتابآرایی ایرانی بود،که نوآوریهای چندی نیز به آن افزوده گردید.در این فرصت به بررسی زندگی و آثار یحیی صوفی الجمالی هنرمند خوشنویس این دوره نیز میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
"یکی از اتفاقات بسیار مهم در عرصه هنر کتابآرایی در این دوره،تهیه نسخ با ابعاد(قطع)بزرگ بود؛چندین نمونه قرآن بسیار نفیس در دربار ایلخانان و همچنین قرآنی به دستور ابو اسحاق اینجو از جمله زیباترین نسخ ایرانی در این دوره است.
1 استفاده بهنگام و ترکیببندیهای بدیع خطوط محقق و ریحان در قرآنهای با قطع بزرگ و استفاده از دو عنصر نقوش گیاهی و هندسی در زمینه تذهیب نسخ این دوره باعث گردید تا تحولی شگرف در هنر کتابآرایی ایران به منصه ظهور برسد و در این میان جایگاه مکتب شیراز از اهمیت ویژهای برخوردار است.
استفاده از تسمههای ظریف،در کنار حاشیههای پرکار در حواشی قاببندیها و همچنین بهرهگیری از چرخشهای قرینه و قرینه معکوس اسلیمی، شرفه،سایهزنی و قلمگیریهای ظریف و گاه حلکاری روی زمینه رنگ لاجورد،همهوهمه در نگاهی کلی و چشمنواز،مؤید این نکته است که هنر تذهیب در مکتب شیراز سده هشتم هجری که به موازات دیگر مکاتب آن دوره انجام میپذیرفت،در نقطه اوج شکوفایی و پویایی خود قرار داشت.
تذهیب این اثر بسیار پرکار و مفصل بوده،که اینچنین تذهیبی کمتر در نسخ دیگر این دوره دیده میشود(شکل 6) هنر کتابآرایی در سدههای هشتم و نهم هجری مکتب شیراز،بهواسطه خلاقیت هنرمندان این عرصه و استفادهء خوشنویسان از خطوط ریحان،محقق و ثلث،و نقوش درهم تنیده اسلیمی و گل،و همچنین تلفیق آنها با نقوش هندسی و ترکیبات رنگی خاص و باشکوه در تذهیب،تا جایی پیشرفت و توسعه یافت که آثاری بدیع با تکیه بر شیوه ای کاملا ایرانی باقی گذاشت."