چکیده:
دکتر حفظ الملک قوچانی از پزشکان ناماور عصر ناصری، یکی از حلقات اصلی واسط بین طب قدیم و طب جدید، و از پیشگامان
پزشکی نوین در ایران میباشد. آثار طبی وی تماما به صورت خطی، و اغلب آنچه در کتابخانه مرکزی دانشگاه بوعلی سینای همدان (10
کتاب) محفوظ است، دستنوشته خود او باشد که ذیلا فهرستوار برحسب ترتیب تاریخی یاد خواهد شد. شرح توصیفی و مبسوط درباره
هریک از آنها تحت شمارههای ثبت (در فهرست توصیفی نسخههای خطی کتابخانه) خواهد آمد.
خلاصه ماشینی:
"ق) که خود یک دائرةالمعارف سلاسل صوفیه و مسالک عرفانیه است، و نخست بار بین سالهای 1313 تا 1319 ق (در سه مجلد پس از تألیف) بطبع رسیده، حسن ختام را اشعار طبیب قوچانی با همان تخلص «نصرت» به نقل آورده، چنانکه گوید: مقرب سبحانی میرزا نصرت خبوشانی قصیده در توصیف این تألیف به رشته نظم آورده، بعضی از آن است: مطلع انوار حق شد روشن از شمس وجود پرتوش سرتاسر آفاق را یکجا گرفت پا بر اورنگ پدر بنهاد معصومعلی منت ایزد را که آخر حق به مرکز جا گرفت [ص 750] میرزا نصرت، سفری به مازندران نموده (سال 1315 ق) که در ذیل آثار او یاد خواهد شد، اما معصومعلی شاه میگوید که «چون سال عمرش به 63 رسید (= ح 1316 ه .
به هر تقدیر، آخرین تاریخی که در حیات وی یاد شده (ـ یعنی آنچه بنده دیدهام): اتحاف نسختی از کتاب حفظ صحت ناصری خودش به فرزندش دکتر سرهنگ عزیزالله خان نصرت، در پایان نسخه بدین عبارت است: «یادگار برای نورچشمی میرزا عزیزالله خان نوشته شد، یوم دوشنبه غره شهر رمضان المبارک سنه 1323.
نسختی دیگر از این کتاب، که بایستی نسخه اصل بوده باشد، در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (ش 2168) هست که در آغاز آن، تقریظی به مهر «نیر الملک» (جعفرقلی خان پسر رضاقلی خان هدایت) ـ وزیر علوم نوشته شده، و در پایان کتاب، مؤلف شرحی از وضع مدرسه دارالفنون (ص 679)، فهرستی از پزشکان زمان خود (ص 682)، فهرستی از بیماریهای سالیانه تهران (ص 686) نوشته، و هم خواسته است که فهرستی از کتابهای ترجمه شده طی مدت چهل سال تأسیس دارالفنون [1308=40+1268] بنویسد، ولی مطلب ناتمام مانده است (ص 687)."