چکیده:
دانشنامهنویسی یکی از تکاپوهای راهبردی در نشر آگاهی و رساندن دادهها به بشر و جامعه فرهنگی بشری بوده است و از دیرباز
جایگاهی ویژه در میان نگارشها داشته است. با جنبش ترجمه در جهان اسلام، دانشنامهنویسی جان گرفت. دانشمندان مسلمان ایرانی
برای فراهم آوری دانشنامههای فارسی و تازی به دست کار شدند و گنجینهای گرانبها از خود به یادگار گذاشتند.دانشنامهنویسی در شبهقاره سرگذشت و روند گیرا و شاینده نگرش و پژوهش دارد. در این گفتار به گوشهای از این کوشش و کشش
فرهنگی در شبهقاره هند و پاکستان میپردازیم و تکیه و تأکیدی ویژه بر کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم تهانوی داریم.
خلاصه ماشینی:
"انگیزههای آغازین ترجمه در جهان مسلمانان هر چه بود ـ دستاورد شور و شوق پژوهشگری و دانش پژوهی تنی چند از مسیحیان سریانی زبان که زبانهای یونانی (به خاطر آموختار خاص خود) و تازی (به دلیل شرایط تاریخی شان) را نیک میدانستند و در این دو زبان کار کشته بودند؛ یا پشتیبانی مادی و معنوی خلیفگان و امیران عرب مسلمان، به ویژه در روزگار عباسیان اول،5 و یا آمیختهای از این عنصر و یا حتا عنصر یا عنصرهای ناشناخته دیگر و نیازمند به جستارها و گفتارهایی بر پایه نه این و نه آن ـ باید بپذیریم که نقش دانشنامهنویسان مسلمان آن بود که از یک سو، پاسدار گنجینههای ادبی / علمی / فرهنگی / هنری فرهنگ سرزمین خویش باشند و از دیگر سو، با فهرست کردن و ردهبندی دانش بیگانگان و تازه رسیده (علوم اوایل) نیازهای جامعهشان را روزآمد سازند.
9 تهانوی و کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم با آنکه دانشنامه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، شاهکار علامه محمدعلی تهانوی، یکی از بزرگترین نگاشتهها در زمینه اصطلاحشناسی (terminology) در زبان تازی و فارسی است و نویسنده از سرشناسترین کسان در این رشته است، ولی آگاهی چندانی از زیستنامه او در دست نیست.
20 با آنکه دانشمندان مسلمان چندین دانشنامه و فرهنگنامه تدوین کردهاند که هر کدام به پژوهشگران در زمینههای گوناگون یاری میرساند، مانند دستور العلماء نوشته احمد نگری، مفاتیح العلوم خوارزمی، کلیات ابوالبقاء کفوی، تعریفات جرجانی و مانند آن، ولی گستردهترین و فراگیرترین آنها کشاف تهانوی است."