چکیده:
بدیهی است که فرهنگ و زبان و ادبیات دو قوم ایرانی و هندی چنان باهم در آمیخته که گویی پیکره فرهنگی یگانهای را تشکیل
دادهاند. وجود شخصیتهای برجسته فارسی زبان و آثار فراوان فارسی که در شبهقاره هند پدید آمده و بدون آنها تاریخ ادب فارسی کامل
نمیشود حکایت از همبستگی دیرینه فرهنگی ایران و هند دارد. یکی از این شخصیتهای برجسته اما گمنام سرزمین هند که با تألیف یا
تصنیف آثار مختلف ادبی ـ بلاغی نقش چشمگیری در توسعه و آموزش زبان و ادب فارسی در هند داشته، شمسالدین فقیر دهلوی است.
بنابراین در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا ضمن بررسی مختصر اوضاع و احوال سیاسی ـ اجتماعی و ادبی عصر فقیر دهلوی، به احوال و
افکار و آثار او به ویژه معرفی و تحلیل آثار شعری او در زمینه غزلسرایی و مثنوی سرایی بپردازیم. و شیوه و سبک شاعری او را با نقل و
مقایسه اشعاری از او و مقلدانش نشان دهیم.
خلاصه ماشینی:
"و سلامی که طیب عنبر آگینش دماغ هوش صاحبدلان رامعنبر نماید، هدیه خلفای بحق و جانشینان باستحقاق او که بروج سپهر هدایت و حروف کلمه شهادتاند، خصوصا آن سردفتر اوصیا که کریمه «الیوم اکملت لکم دینکم واتممت علیکم نعمتی»، شاهد عدل و کمال و تمامی اوست و به مودای خبر متواتر «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» ناصبه خلایق رهین داغ غلامی او لمؤلفه: در ملک وجود پادشاه است علی جان و تن و عقل را پناه است علی چشم همه کائنات ختم رسال است در مردم آن چشم نگاه است علی در دیوان فقیر نیز اشعار فراوانی در مدح حضرت علی (ع) آورده است که فقط دو رباعی را نقل میکنیم: آن را که به جان طالب فیض ازلی است از بعد نبی به حق رساننده علی است شرط تکلیف چیست؟ ارسال رسل از روی یقین جزای این شرط علی است حقیت اهل بیت برخلق جهان ثابت ز شهادت حسین بن علی است دل مست محبت حسین بن علی است جان عاشق طلعت حسین بن علی است (محمد شهاب الدین، 1985 م: 253ـ 252) سیرت و شخصیت و مرتبه علمی و اخلاقی طبق روایت تذکرهها چون سلسله نسب و خاندان فقیر دهلوی به افراد برجستهای چون شیخ عبدالعزیز دهلوی، شیخ عیسی تاج جونپوری، شیخ غلام غوث و نهایتا بنی عباس میرسیده است، لذا احتمال اینکه او در رفاه بزرگ شده باشد، بیشتر از تنگدستی اوست، او سه سال از دوران کودکی را در دوران اورنگ زیب، سیزده سال نوجوانی را در دوران فرخ سیر، سپری کرده و در شانزده سالگی فقیر، محمدشاه به قدرت رسیده و در زمان فوت محمدشاه فقیر 46 ساله بود است، لذا دوره جوانی و ابتدای پیری فقیر دهلوی در روزگار محمدشاه سپری شده است."