از آیین زروان تا شاهنامه

"5نکتۀ شایان توجهی که در همین باره و در پیوند با موضوع اینیادداشت،باید بدان اشاره کرد این است که واژۀ«زروان»در شاهنامه نیز به صورت نام ویژه برای پرده‌دارپادشاه نامدار ساسانی،انوشیروان،به کار رفته است: {Sیکی نامور بود(زروان)به نام#که او را بدی بر در شاه ام#کهن بود و هم حاجب شاه بود#فروزندۀ رسم درگاه بود6S}(1577/147/8 و 1578) در تحقیق و توضیح کیش زروان،کتاب‌ها و مقالاتو یادداشت‌های گوناگونی فراهم آمده است7که در بینآنها سه اثر جداگانه به زبان پارسی دیده می‌شود:8 ترجمۀ زروان(زنر)،سنجش زمان در ایران باستان(فریدون جنیدی)و آیین زروانی،مکتب فلسفی-عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان(مسعودجلالی مقدم. نخست:عدم ذکر باور دینی شهریاران پیش ازمنوچهر که با روی‌کرد به شواهد متن شاهنامه،پذیرفتنی نیست،چون فردوسی آشکارا و به تأکید ازکیش فریدون که(مهرپرستی)است،نام برده: {Sفریدون به خورشید بر،برد سر#کمر تنگ بستش به کین پدرS}(خالقی،268/71/1) {Sپرستیدن مهرگان دین اوست#تن آسانی و خوردن آیین اوست#اگر یادگار است از او ماه و مهر#بکوش و به رنج ایچ منمای چهرS}(خالقی،9/89/1 و 10) دقیقی نیز دربارۀ آیین لهراسپ که پیروی از راهجمشید است،می‌گوید: {Sنیایش همی کرد خورشید را#چنان بوده بد راه جمشید راS}22/66/6) دوم:دربارۀ زروانی بودن شاهان شاهنامه تا روزگارگشتاسپ که باز با توجه به ابیات شاهنامه در این فاصلۀزمانی داستانی باید گفت قراین زرتشتی و مهری بودنایرانیان پیش از زرتشت در شاهنامه استوارتر است والبته بودن پنداشت‌ها و کردارهای افزون‌تر مزدیسناییدر قیاس با دیگر ادیان ایرانی پیش از اسلام در عصر قبل از ظهور زرتشت که از ناسازگاری‌های تاریخیشاهنامه است،صرفا ریشه در منبع باواسطۀ فردوسییعنی(خوتای نامگ)پهلوی دارد که به دلیل تدوین دردورۀ ساسانی و زیر نفوذ موبدان از تأثیر بسیار آداب واعمال زرتشتی بدون عنایت به روند زمانی و داستانیروایات بی‌بهره نمانده است."