چکیده:
نام حضرت محمد(ص)همراه با شعار«لا اله الا الله»مظهر«توحید» اولین اصل از اصول دین اسلام،به صورت«محمد رسول الله»مظهر و بیانگر«نبوت»،به صورت نقش و کتیبه،زینتبخش قسمت اعظمی از آثار هنر اسلامی است.صورت تجسمی«محمد رسول الله»پس از شعار«لا اله الا الله»،در کیان هنر اسلامی حامل و منشأ اصیلترین شکل«هنر قدسی»در همان آغاز اسلام میگردد.تجلی صورت باطنی «نبوت»علاوه بر نام پیامبر به شکل کتیبه،به صورت نقش«شمسه» در تزیینات بسیاری از آثار و ابنیههای هنر اسلامی یافت میشود.نقش «شمسه»به عنوان نماد و نمود بصری«هنر نبوی»(علاوه بر دیگر مفاهیم نمادین)،یکی از زیباترین نمادها در هنر اسلامی به شمار می- رود. شمسهء نه مسند هفت اختران ختم رسل،خاتم پیغمبران (نظامی) هنرمندان راز آشنا،بسیاری از مفاهیم معارف اسلامی را با صورتی بصری و نمادین در آثار هنری به خصوص در ابنیههای مذهبی در قالب کتیبه،نقش و رنگ ارائهء مینمایند.بررسی این بعد از هنر اسلامی در مقایسه با ابعاد تاریخی و سیر تحول تکنیکی آن،متأسفانه کمتر مورد بحث و موشکافی قرار گرفته است.این مقاله به بیان نمود جلوههایی از مفاهیم بصری نقوش«شمسه»به عنوان تجلی و نماد تجسمی پیامبر اسلام(ص)،مظهر«نبوت»و دومین اصل از اصول دین اسلام که در هنر اسلامی از تقدسی خاص برخوردار است،میپردازد: روش تحقیق:تطبیقی و تحلیلی محتوی بر اساس نمونه آثار هنر اسلامی ایران و ابزار گردآوری اطلاعات،با استفاده از روش کتابخانهای و روش میدانی میباشد.
خلاصه ماشینی:
در طول دورههای مختلف هنرمندان با عشق و علاقهای خاص علاوه بر نگارش و نمادپردازی معنا و مفهوم توحید،در بیشتر بناهای مذهبی،کتابت قرآن و دیگر بخشهای هنر اسلامی به طراحی و نمادپردازی نام پیامبر اسلام:«محمد(ص)»پرداخته و آن را به صورت لطیفترین و زیباترین شکل ممکن نگاشتهاند.
نقش شمسه نمود پیامبر اعظم در هنر اسلام تجسم بصری و نمادین«شمسه»(خورشید)جایگاه مهمی را در هنر ایران به خود اختصاص داده و در دوران متمادی مورد توجه هنرمندان قرار گرفته است.
2 (به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 2-صحنهی مصور معراج،خمسهی نظامی،شیراز، قرن نهم هجری،کتابخانه موزه توپقاپی،استانبول در بیشتر آثار هنر اسلامی نقش شمسه(خورشید)دیده میشود.
این نقش در تزیینات مسجد ملک زوزن(615 هجری)خراسان که به صورت آجرکاری با تلفیقی از کاشی لعاب دار فیزوزهای رنگ در داخل یک شمسه کار شده است.
در قسمت داخلی یکی از این شمسهها که به شدت صدمه دیده است هنرمند با استفاده از کتیبه به صورت آجر لعابدار و تکرار نام«محمد»(ص)یک ستارهی پنج پر و در قسمت مرکزی آن در درون یک پنجضلعی نام جلالهی«اللّه»را قرار داده است(شکل 3).
نقش شمسه در قالب ستاره پنج،شش و یا هشتوجهی با تکرار کلمه (به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 7-تکرار نام محمد(ص)در اطراف نام علی(ع)توما توپقاپو،دورهی تیموری «محمد(ص)»پس از استقرار ایلخانان مغول در سدهی هشتم هجری، مجددا"در آثار معماری ایران به خصوص در تزیینات گنبد سلطانیه با تنوع بیشتر و در کمال زیبایی ظهور پیدا میکنند.
هنرمندان علاوه بر حفظ مفاهیم نمادین با توجه به شکل نقش«محمد(ص)»و هماهنگی سطوح، با تکرار آن با اصول اساسی زیباشناسی هنر اسلامی به تزیین بناها و دیگر آثار پرداخته.